سیر تاریخی پیدایش و تحول برنامه ریزی اجتماعی

از دیدگاه تاریخی، برنامه ریزی اجتماعی به نظریه های فلسفه اجتماعی و توسعه علوم اجتماعی در اواخر قرن نوزدهم برمی گردد. اما بعد از جنگ جهانی اول بنا به ضرورت های اجتماعی زندگی اجتماعی و معضلات نو ظهور جوامع اروپایی الگوهای اولیه برنامه ریزی توسعه اجتماعی کمتر به مبانی نظری و نظریه پردازی توجه داشتند و در شرایط نا بسامان آن روزگار بیشتر از نیازهای اجتماعی و فنون و اصول علوم مهندسی الحام می گرفتند. در این مطالعه مهندسی اجتماعی و سیر پیدایش و تحول برنامه ریزی اجتماعی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.
این مطالعه به روش مرور سیستماتیک انجام گرفت. بدین منظور مقالات،کتاب ها و اسناد مرتبط با مهندسی اجتماعی، برنامه ریزی اجتماعی، مددکاری اجتماعی جامعه ای،توسعه اقتصادی اجتماعی و سیر توسعه و تحول آن ها مورد بررسی و انتخاب قرار گرفتند. در نهایت در این مرور سیستماتیک ومنظم مجموعا از هفده (کتاب، مقاله و سند) استفاده شده است.
مهندسی اجتماعی کوششی علمی و مهندسی برای تجزیه و تحلیل واقعیات اجتماعی وتهیه طرح و نقشه ای برای بهبود جامعه آینده و جلوگیری از مشکلات اجتماعی در زندگانی جامعه آینده بوده است. در اوایل دهه چهل و پنجاه میلادی مهندسی اجتماعی در کنار برنامه ریزی های فیزیکی-کالبدی و شهرسازی رواج داشت. اما در عمل کارشناسان متوجه شدند که پدیده های اجتماعی به مثابه واقعیات زندگی اجتماعی خیلی پیچیده تر از پدیده های فیزیکی و طبیعی اند و نمی توان بسادگی، بدون شناخت کلید عوامل و عناصر متعدد و گوناگون زندگی اجتماعی مسائل و معضلات جامعه را بدرستی شناسای کرد، و نمی توان روابط پیچیده مشکلات اجتماعی را با برقراری روابط ریاضی و مهندسی شناخت و ارزیابی کرد. بعلاوه اصولا مهندسی اجتماعی قادر نیست در دنیای واقعیات مدلی را بوجود آورد، که تمام متغیرهای اجتماعی و غیر اجتماعی را در آن بگنجاند. بنابراین کارشناسان در عمل “مهندسی اجتماعی” را به کنار گذاردند و اصول و فنون برنامه ریزی اجتماعی را برای شناخت جلوگیری از مشکلات خرد و کلان اجتماعی حال و آینده، به منظور تهیه طرح و نقشه بهبود جامعه فردا با طرح و اجرای نقشه های دقیق و منطقی به کار گرفتند. بعد از جنگ دوم جهانی، به موازات تحولات عمیق اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و از همه مهمتر رشد وتوسعه صنعتی و روند شهرنشینی و پیدایش کلان شهرها و بروز معضلات و مشکلات اجتماعی پیچیده از یک سو، رشد و توسعه علوم اجتماعی و دانش برنامه ریزی و مدیریت، از سوی دیگر، ضرورت توجه به دانش برنامه ریزی اجتماعی، چه از طرف مقامات و نخبگان سیاسی دولت ها و چه از طرف نهادهای اجتماعی بالا گرفت.
در واقع در طول چند دهه گذشته (بعد از جنگ جهانی دوم) برنامه ریزی اجتماعی از مجموعه ای از روش ها و فنون کاربردی برای طراحی طرح و نقشه اجتماعی، به سطح یک دانش متعالی میان رشته های علوم اجتماعی و اقتصادی و مددکاری اجتماعی ارتقاء یافته است. امروز تجارب برنامه ریزی اجتماعی در کشورهای جهان نشان می دهد که برنامه ریزی اجتماعی بنا به ماهیت خویش، بیش از هر عامل دیگری، از شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هر جامعه ای تاثیر می پذیرد. بنا براین روش ها و فنون، به خودی خود نقش تعیین کننده ای در عرصه برنامه ریزی ندارد.