مکان یابی ریو-اردشیر ساسانی و ریشهر سده های نخستین و میانه اسلامی

نام ریو-اردشیر، به صورت کامل و اختصاری بر روی مهرها و سکه های ساسانی و با ضبط های مختلف در دیگر منابع نوشتاری هم زمان یا نزدیک به دوره ی ساسانی آمده است. منابع تاریخی و جغرافیایی سده های نخستین و میانه ی اسلامی اما به دو اسم مکان به نام ریشهر (که آن را صورت دگرگون شده ی ریو-اردشیر دانسته اند) اشاره دارند و از یکی با عنوان ریشهر توج، در ایالت اردشیرخوره و از دیگری با نام ریشهر در ایالت ارجان نام برده اند. بنا به بعد مسافت میان توج و ارجان و دیگر مشخصات ارائه شده، این گزارش ها منطقا نمی توانند دلالت بر یک مکان واحد داشته باشند. این دوگانگی در اطلاعات ارائه شده درباره ی ریو-اردشیر/ ریشهر، ابهاماتی را در مکان یابی ریو-اردشیر ساسانی و سپس ریشهر سبب شده است. پژوهش حاضر، با بررسی مدارک باستان شناسی، مدارک مادی مربوط ساسانی، مدارک نوشتاری ایرانی و غیرایرانی هم زمان یا نزدیک به دوران ساسانی و البته متون تاریخی و جغرافیایی اسلامی و کنار هم قرار دادن قراین موجود، بر این امر صحه می نهد که در دوران ساسانی و نیز اسلامی، دو مکان به نام ریو-اردشیر یا سپس ریشهر وجود داشته است؛ یکی، در خوزستان یا منطقه ی مرزی میان پارس و خوزستان بوده است و دیگری، در شبه جزیره بوشهر. ریشهر توج، همان ریو-اردشیر پارس، اسقف نشین پارس و هند در سده های سوم تا ششم م. و ضرابخانه ی سکه هایی با نشان این شهر از اواخر سده چهارم تا میانه ی سده هفت م. بوده است و مکان آن را با محوطه ای در شبه جزیره بوشهر، می توان منطبق دانست و ریشهر ارجان، با ریو-اردشیر مذکور به روی مهر آمارگر ریو-اردشیر، بهمن-اردشیر و ایران-خوره- شاپور مطابقت دارد که در نزدیکی ارجان و در ناحیه ی زیتون در منطقه ی مرزی میان پارس و خوزستان تاریخی قرار داشته است.