بازتاب رفتار از منظر قرآن و حکمت متعالیه

جهان بر پایه ی نظام علی و معلولی پی ریز شده است. در این صورت هیچ امری را نمی توان یافت که مشمول یکی از طرفین علیت نباشد. هر رفتاری که از انسان سرزند، جوارحی باشد یا جوانحی، پی آمد خاص خود را خواهد داشت. این معنای بازتاب یا تجسم عمل است که در متون دینی اسلام گوشزد شده است. از نظر قرآن کریم رفتارهای اختیاری انسان نقش آفرین هستند؛ به همین جهت رفتارهای ظاهری و باطنی، اعم از صواب و خطا، آثار تکوینی خاصی در دنیا و آخرت به جای می گذارند که به خود انسان بازگشت دارند. قرآن کریم به نمونه های فراوانی از اعمال و نتایج آن ها اشاره دارد.
این مسئله به لحاظ عقلی نیز قابل توجیه است؛ چنان که در حکمت متعالیه ی صدرایی این تبیین صورت گرفته است. با اصول حکمت متعالیه، مانند حرکت در جوهر، می توان نشان داد که چگونه اعمال و رفتار انسان در عالم آخرت تجسم عینی پیدا کرده و حقیقت زندگی اخروی را شکل خواهد داد. در این مقاله ابتدا به آیات قرآن در خصوص پی آمد برخی از رفتارهای خوب و بد اشاره شده و سپس دیدگاه فلسفی ملاصدرا در جهت تبیین عقلی آن بررسی شده است.