گفتمان باستانگرایی در نقوش قالی های تصویری دوره قاجار

فرش دست باف ایران هنری ملی است که در تاریخ، فرهنگ، سنت و تمدن کهن ایران ریشه دارد. در گستره زمان، با توجه به تغییرات جامعه، نقوش فرش دگرگونی یافته و موضوعات، اشکال و ترکیب های تازه به آن افزوده یا از آن کاسته شده است؛ برای نمونه، تحولات جدید اجتماعی در دوره قاجار موجب گردید تا نقوش تازه ای در فرش ها ابداع گردد که برخلاف نقوش انتزاعی پیشین، دارای تصاویری شبیه سازی شده یا تخیلی از پادشاهان بودند.
این مقاله با رویکردی جامعه شناسانه و با مفاهیم چارچوب نظری لاکلاو و موفه در تحلیل گفتمان و ساختار معنایی محورهای همنشینی و جانشینی فردیناند دو سوسور، قالی های تصویری با موضوع پادشاهان در دوره قاجار را بررسی کرده و در پی یافتن پاسخ به این پرسش های اصلی بوده است که این قالی ها تحت تاثیر چه دال های گفتمانی در آن دوره بودند و چرا در قالی های این دوره تصاویر پادشاهان اسطوره ای و ایران باستان رواج یافتند؟
مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی به تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده از منابع کتابخانه ای پرداخته است و با مطالعه تعداد ده نمونه از فرش های تصویری بافته شده با موضوع پادشاهان ایران، به بررسی تاثیرات نظام گفتمانی دوره قاجار توجه کرده است. یافته های پژوهش در این مقاله نشان دهنده آن است که در دوره قاجار به دلیل نفوذ اندیشه هویت یابی در برابر سایر ملل، نزد اشخاصی که به اروپا سفر کرده و در جست وجوی علت عقب ماندگی ایران بودند، گفتمان ایرانیت رشد یافت؛ ازاین رو پادشاهان اسطوره ای و تاریخی دوران پیش از اسلام، به عنوان پادشاهان آرمانی و دوران طلایی ایران، در قالی های این دوره بازنمایی شدند. در این قالی ها ساختار همنشینی نقوش که با تصاویر پادشاهان، جانشین یکدیگر می شوند، بر اساس دال مرکزی باستان گرایی بر مفهوم هژمونی مشروعیت معنوی شاه از جانب خداوند و قدرت سیاسی او در دنیا تاکید می کنند.