تغییرپذیری اخلاق در اندیشه راغب اصفهانی

موضوع تغییرپذیری اخلاق از موضوعات بنیادین دانش اخلاق است. امکان تغییر اخلاق انسان پیامدهای مهمی، مانند سخن گفتن از اخلاقیسازی فرد و جامعه، زندگی سعادتمحور و مباحث تربیتی دارد. ازاینرو، اخلاقپژوهان به این موضوع در کنار مباحث تربیتی و اخلاقی توجه کرده اند. در این جستار، بحث تغییرپذیری اخلاق از دیدگاه راغب اصفهانی بررسی شده است. راغب معتقد است، الگوی اخلاقمندی انسان هم بر طبیعت انسان مبتنی است و هم بر آموزش. رفتار اخلاقی در نتیجه آموزش، جزء سرشت ثانوی (عادت) انسان می شود. اخلاق مبتنی بر طبیعت یا به واسطه فیض الهی حاصل می شود یا به واسطه عوامل طبیعی دیگر. واژه فیض الهی جهت گیری خاصی را به لحاظ پرهیز از انحصارنگری در اندیشه راغب نمایان میسازد. درصورتی که اخلاق، حاصل از فیض الهی و عوامل طبیعی باشد، خلقیات انسان تغییر نخواهند کرد؛ اما در حالت دوم، ازآنجایی که خلقیات انسان ریشه در عادت دارند و براساس تعلیم وتربیت حاصل می شوند، تغییرپذیر و اصلاح شدنیاند. راغب ازاین نظر، همسو با جهت گیری ارسطو، جالینوس، رواقیان و ابنمسکویه است. راغب عوامل دیگری را نیز در تحلیل نظر خود بیان میکند. فرایند پردازشهای راغب از این موضوع، به همراه نقد دلیل های او در این جستار آمده است.