رهیافتی فراموش شده از پدیده نسخ درکلام امامیه

نسخ، رویدادی در دنیای تشریع است که به صورت تغییر حکم پیشین پدیدار می گردد. تحلیل این پدیده از دیرباز، ذهن دانشمندان اسلامی را به خود مشغول کرده است. در دیدگاه رایج، نسخ به معنای به سر آمدن زمان یک حکم است که مقید بودن آن، از دید ما پنهان است و خداوند از ابتدا به هر دو حکم، آگاهی دارد. این تحلیل بر اساس دیدگاه های رایج درباره سه مسئله کلامی «اراده»، «علم» و «حکمت» ارائه شده است. در روایات و متکلمان نخستین امامیه، تفاوت هایی در سه دیدگاه یادشده وجود دارد که تحلیل مسئله نسخ بر پایه آن ها به گونه دیگری رقم می خورد. بر اساس این دیدگاه ها، نسخ، تغییر واقعی در حکم تشریعی خداوند است که بر اساس مصالح و مفاسد روی می دهد و نباید آن را بر حکم مقید و مشروط، حمل کرد و تغییر آن را ظاهری دانست.