بررسی ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و کانی شناسی خاک های گچی شمال ارومیه

خاک های گچی، بخش مهمی از منابع اراضی را در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا به خود اختصاص می دهند و گچ متداول ترین کانی سولفاتی در خاک های نواحی خشک و نیمه خشک می باشد. تجمع گچ در خاک ها بسیاری از خواص فیزیکوشیمیایی، کانی شناسی و مهندسی خاک ها را متاثر می سازد و در بسیاری از زمینه ها مشکلات جدی برای فعالیتهای انسانی ایجاد می کند. در این پژوهش، 9 خاکرخ که اغلب خاک های واقع در مواد مادری گچی در منطقه نوشین شهر بودند، حفر و نمونه برداری شدند. سپس ویژگی های مورفولوژیکی، فیزیکی، شیمیایی و کانی شناسی آنها طبق روش های استاندارد تعیین و خاک ها بر اساس کلید رده بندی خاک امریکایی (2014)، رده بندی گردیدند. براساس نتایج حاصل، مقدار گچ خاک ها از 91/62 درصد در افق Cyy خاکرخ شماره 1 تا 91/2 درصد در افق Ap خاکرخ شماره 8 متغیر بود و هرگونه تغییر درمقدار گچ خاک ها با تغییر سایر ویژگی های خاک ها همراه بود. نتایج نشان داد که خاک های حاوی بیشترین مقدار گچ، دارای رنگ روشنتر، بافت سبکتر و کمترین مقدار رس، مواد آلی و ظرفیت تبادل کاتیونی کمتر و قابلیت هدایت الکتریکی بیشتری بودند و با کاهش مقدار گچ، مقادیر پارامترهای بالا به طور معکوس تغییر یافتند. نتایج مطالعات کانی شناسی نشان داد که کانی های اسمکتایت، ایلایت، کلرایت، کائولینایت، ورمی کولایت و پالی گورسکایت کانی های رسی غالب در این خاک ها بودند. منشا ایلایت، کلرایت و کائولینایت، موروثی تشخیص داده شد، درحالی که، منشا ورمی کولایت به تغییر شکل ایلایت نسبت داده شد. کانی های اسمکتایتی در این خاک ها از سه منشا توارث از سنگ مادر، تغییر شکل کانی های دیگر (ازجمله ایلایت) و نوتشکیلی حاصل آمده اند. پالی گورسکایت نیز دارای منشا پدوژنیک بوده و در اثر نوتشکیلی در خاک تشکیل شده است. مقایسه کانی شناسی رس خاک های با مقادیر مختلف گچ، حضور بیشترین مقدار اسمکتایت را در خاک هایی با بیشترین مقدار گچ نشان داد. کانی پالی گورسکایت تنها در خاک های با مقادیر بالای گچ شناسایی شد، درحالی که در خاک هایی که حاوی گچ کمتری بودند، کانی های ایلایت و کلرایت غالب بودند و در این خاک ها پالی گورسکایت نیز شناسایی نشد. در نهایت، با توجه به تاثیر گچ بر خصوصیات مورفولوژیکی، فیزیکی، شیمیایی و کانی شناسی خاک های مورد مطالعه، لازم است برای بهره وری بهینه این خاک ها، مدیریت آنها مورد تجدید نظر قرار گیرد.