بررسی ساختار دیوانی و چگونگی اداره آستانه ها در دوره صفویه

از جمله موضوعات قابل توجه در دوره صفویان، چگونگی ساختار دیوانی و اداره آستانه هاست. در این دوره، رویکرد دینی صفویان، سبب گسترش کمی و کیفی آستانه ها و در نتیجه پیچیدگی بیشتر ساختاری آن‏ها شد. از سوی دیگر، این گسترش همراه با افزایش هزینه های تعمیر و نگه داری بود که باید از منابعی تامین می‏گردید. ضرورت تامین چنین منابعی نیز به نوبه خود، سبب گسترش موقوفات و در پی آن توسعه بیشتر نظام دیوانی شد. با وجود چنین تحولاتی، ساختار نظام دیوانی آستانه های بزرگی چون مشهد، قم، ری (حضرت عبدالعظیم)، عتبات عالیات و بقعه اردبیل، به ویژه از منظر تطبیقی، در این دوره چندان مورد بررسی قرار نگرفته اند.بنابر آن چه گفته شد، این پرسش‏ در این جا مطرح است که ساختار و تشکیلات دیوانی، سلسله مراتب متولیان و کارگزاران در هر آستانه‏ چگونه بوده و آستانه ها در این زمینه ها چه تشابهات و تفاوت‏هایی با هم داشته اند؟ از سوی دیگر، از آن جا که مسائل اقتصادی نیز بخشی از نظام دیوانی را تشکیل می‏داد، این پرسش مطرح می‏شود که کم و کیف عواید و مصارف آستانه ها چگونه بود؟ بر این اساس، در پژوهش حاضر، کوشش بر این است که این‏گونه مسائل، تا حد امکان با رویکردی تطبیقی بررسی شوند. بررسی پرسش‏هایی از این دست، تصویری روشن تر از نظام دیوانی و نحوه اداره آستانه ها ارائه می‏دهد و در عین حال، نقش و کارکرد صفویان را در این زمینه ها بیشتر آشکار خواهد کرد.