ارزیابی متغیرهای محیطی برای شناسایی مناطق مستعد کشت ذرت با استفاده از تحلیل های مکانی سامانه اطلاعات جغرافیایی

یکی از راه های افزایش تولید در واحد سطح یا به عبارت دیگر استفاده بهینه از اراضی، شناسایی ظرفیت تولید سرزمین و انتخاب مناسب ترین کاربری با ظرفیت تولید آن است. با توجه به اینکه ذرت دارای اهمیت اقتصادی بالایی بوده و در تغذیه انسان، دام و طیور و در امور صنعت و داروسازی مصارف فراوانی دارد و با تاکید بر اهمیت شناسایی پهنه های مستعد این گیاه که می تواند به تولید پایدار این محصول در مناطق مستعد کمک نماید، این پژوهش با هدف شناسایی مناطق مستعد کشت ذرت در اراضی کشاورزی شهرستان علی آبادکتول (استان گلستان) با استفاده از تحلیل های مکانی موجود در نرم افزار ArcGIS انجام شد.
در این پژوهش در آغاز نیازهای بوم‏ شناختی گیاه ذرت با استفاده از منابع علمی موجود تعیین شد. پس از آن لایه ‏های اطلاعاتی متغیرهای مورد نظر با روش‏های کریجینگ عام و معمولی و وزن‏دهی عکس فاصله تهیه شد. این لایه ‏ها عبارت بودند از: دماهای کمینه، میانگین و بیشینه (به صورت سالانه و فصل رشد ذرت)، بارش سالانه، ماده ‏آلی، شوری، بافت و عمق خاک. پس از تهیه لایه ها و طبقه ‏بندی آن‏ها بر پایه جدول نیازهای محیطی ذرت، کار همپوشانی لایه‏ ها انجام و نقشه نهایی تهیه شد. سپس لایه نهایی در چهار پهنه بسیار مناسب، مناسب، ضعیف و نامناسب طبقه ‏بندی شد که چگونگی انطباق نیازهای گیاه زراعی را با شرایط منطقه مورد بررسی نشان می‏دهد.
نتایج و بحث: نتایج به دست آمده از مقایسه روش های مختلف زمین آماری نشان داد که برای تعیین توزیع بارندگی و دما در شهرستان علی آباد کتول، روش کریجینگ نسبت به روش IDW برتری دارد. روش کریجینگ عام به دلیل رونددار بودن داده های اقلیمی با توجه به شرایط توپوگرافی منطقه به عنوان بهترین روش انتخاب شد. بخش اعظم منطقه در محدوده مناسب و بسیار مناسب بر طبق جدول نیازهای محیطی گیاه ذرت قرار می‏گیرد. نتایج نشان داد که از لحاظ دما، محدودیت دمایی در این منطقه برای ذرت وجود ندارد و بیشتر اراضی این شهرستان در محدوده بسیار مستعد قرار می‏ گیرد. نتایج میان یابی متغیرهای خاکی در اراضی کنونی کشاورزی شهرستان علی‏ آباد نشان می دهد که از لحاظ ماده آلی 2/69 درصد از اراضی کشاورزی (شامل بخش‏های شمالی استان) و از لحاظ شوری 5/83 درصد از اراضی کشاورزی شهرستان (قسمت اعظم اراضی کشاورزی جز بخش شمال شرقی) در محدوده بسیار مناسب قرار می گیرد. در نهایت مشخص شد که 55/58 درصد از اراضی کشاورزی برای کشت ذرت در محدوده بسیار مناسب و مناسب قرار دارند. این مناطق دارای وضعیت مطلوب از نظر دماهای کمینه ، متوسط و بیشینه و همچنین از لحاظ ماده آلی بودند. کمترین مساحت مربوط به پهنه نامناسب، در بخش جنوبی و مناطق مرکزی مشاهد شد (86/13درصد). در این مناطق برخی کلاس های نامناسب بافت خاک، مهم ترین عامل محدود کننده شناخته شد.
نتایج ارزیابی متغیرهای اقلیمی و خاکی و تطبیق آنها با نیازهای محیطی ذرت نشان داد که مناطق شمالی شهرستان علی آباد مناسب‏ترین پهنه برای کشت ذرت می‏باشد. در واقع هر چقدر که از سمت شمال به طرف جنوب شهرستان پیش می‏رویم از میزان استعداد مناطق جهت کشت ذرت کاسته می‏ شود. در این پژوهش در بین عامل های مورد بررسی، عامل های خاکی بیشترین تاثیر را در تعیین مناطق مناسب جهت کشت ذرت داشتند. در کل عامل های اقلیمی در اراضی شهرستان برای کشت این گیاه مناسب تشخیص داده شد.