از بازار تا پاساژ: تحلیلی بر سیر تحولات فضاهای تجاری مدرن در شهر تهران

اثرات مدرنیزم بر فضاهای شهری از دوره های معینی در تاریخ شهرهای ایران قابل مشاهده است. اهمیت این مسئله از آن رو قابل طرح است که این فضاهای عمومی دچار تغییرات در سطح ، مقیاس و عملکرد شده ان د. تهران به عنوان پایتخت کشور از همان آغاز به عنوان ویترین تغییرات ، نماد شهری مدرن بوده و امروزه نیز بیش از پیش در معرض تغییرات شتابان قرار دارد. فضاهای تجاری به عنوان یکی از انواع فضاهای عمومی شهری تهران را به تسخیر خود در آورده و گوی سبقت را نسبت به سایر انواع کاربری ها ربوده است. این مقاله سعی دارد تا با توجه به اهمیت بیش از پیش فضای تجاری، سیر تحولات آن را از شکل بازار سنتی تا راسته های تخصصی، پاساژها ، فروشگاه های متمرکز عمده فروشی، مال و غیره مورد مطالعه قرار دهد. بنابراین هدف از این پژوهش شناخت الگوی رشد و توسعه فضاهای تجاری تهران از ابتدا تا کنون است.نوع تحقیق در این پژوهش کیفی و توصیفی- تحلیلی بوده است. در این تحقیق کیفی از ابزارهای گرداوری داده همچون منابع اسنادی و کتابخانه ای ، پیمایش میدانی مانند مشاهده غیر مشارکتی برای جمع آوری اطلاعات و داده ها در سطح شهر استفاده شده است. برای تحلیل نتایج از نرم افزار Arcgis استفاده شده اس ت. به طوری که برای نمایش روند تغیییرات فضایی فضاهای تجاری در دوره های مختلف از نقشه استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از شک لگیری مراکز تجاری مختلف از آغاز تا دوران معاصر به اشکال مختلف است که می توان آنها را به چند گروه تقسیم کرد به گونه ای که که شکل مراکز تجاری و واحد های تجاری درتهران ، ابتدا در حالت تک هسته ای و سپس به حالت خطی در اطراف هسته مرکزی)خیابان هاو راسته های جدید( و سپس به صورت منظومه ای در بعضی از مناطق مختلف تهران در قالب بازارهای تخصصی جدید خود را نشان می دهد . اشکال فضایی این کاربری در شهر تهران از شکل سنتی بازار در مرکز تا بازارهای تخصصی در زمین های اطراف تهران نشان دهنده وجود تقاضای فزاینده برای این فضاها از طرفی و کمبود فضاهای رشد برای آنها از طرف دیگر خواهد بود. همچنین نتایج تحقیقی نشان دهنده این است که شک لگیری این بازارها با توجه به محدودیت فضایی در سطح شهر تهران در آینده در زمین های اطراف شهر تهران قوت خواهد گرفت.تغییرات فضایی ناشی از کاربری های تجاری در شهرها نقش برنامه ریزی فضایی را در شهر و شهرسازی دو چندان می کند و کاربری تجاری را به عنوان یک نیروی مهم در عرصه شک لدهی به شهرها مطرح می کند.