سنگ نگاری، زمین شیمی و پهنه زمین ساختی ماگمای سازنده دایک های شمال و باختر زاهدان (جنوب خاوری ایران)

دایک‏ های شمال و باختر زاهدان به سن ائوسن درون مجموعه‏ های فلیشی و گرانیت زاهدان در پهنه زمین درز سیستان برونزد یافته‏ اند. بیشتر این سنگ‏ ها سرشت آلکالن دارند و عبارتند از: دایک‏ های مافیک، اولترامافیک و فلسیک و گاه آلایش یافته. بیشتر دارای بافت پورفیری و گلومروپورفیری هستند. پلاژیوکلاز، هورنبلند و بیوتیت از کانی‏ های اصلی این سنگ ها بوده و همین کانی‏ ها در زمینه نیز دیده می شوند. بلورهای خلیجی کوارتز و پلاژیوکلاز‏ های گردشده، تغییرات نورم نمونه ها همراه با تغییرات در فراوانی عنصرهای فرعی و کمیاب و نسبت‏ های آنها نشان دهنده آلایش آنها با پوسته قاره‏ ای است. غنی‏ شدگی LREE در برابر HREE و نبود بی‏ هنجاری در مقدار Eu از ویژگی های مهم همه این سنگ‏ ها هستند. بالا‏ بودن نسبت های (La/Sm)N،‏ (La/Yb)N و (Sm/Yb)N و سرشت آلکالن بیشتر نمونه ها نشان دهنده رخداد فرایند ذوبی نزدیک به یک درصدی گوشته گارنت لرزولیت است. چنین شرایطی چه بسا پس از پایان فرورانش سنگ‏ کره اقیانوسی سیستان به زیر بلوک افغان پدید آمده و ازاین رو، پس از آن که این ورقه فرورونده به اندازه چشمگیری پایین رفته است، سیال‏ های آزادشده از صفحه فرورو، سرشت شیمیایی و کانی‏ شناختی گوه گوشته ای را تغییر داده و ذوب‏ بخشی آن آسان تر شده است. مهاجرت این سیال ها به ترازهای بالاتر بخش های زیرین پوسته بالایی و به مقدار کمتری سنگ های گوه گوشته ای را دچار ذوب‏ بخشی کرده است. پس از افزایش مواد ذوب شده، این مواد در زمان الیگو- میوسن به ترازهای بالاتر رفته و در بخش های بالاتر پوسته جایگزین شده اند. به نظر می رسد پس از الیگو- میوسن، با ادامه فرورانش در منطقه شکستگی هایی پدید آمده است و ماگمای بجامانده در شکاف های پدیدآمده وارد شود و دایک های یادشده را پدید آورد.