مطالعه تطبیقی طرح و نقش در فرش های محرابی دوره صفویه و قاجار

فرش ایرانی از دیرباز جلوه ای از هنر و تمدن ایرانی و تجلی گاه تخیلات و آفرینندگی هنرمند ایرانی بوده است. طرح محرابی از طرح هایی است که ریشه در آیینی کهن و باستانی دارد، خصوصا پس از اسلام مورد توجه قرار گرفته است. نقشه محرابی در ایران به شکل های مختلف بافته شده و درون آن را به صدها طریق آراسته اند. مضمون در خلق قالی های محرابی به عنوان یک هنر سنتی-آیینی، علی رغم سبک های مختلف اجرا، همواره ثابت است، از طرفی آرایه ها و تزئینات که مولفه های لازم و اصلی طرح محرابی محسوب می شوند باعث تنوع و بروز گونه های متفاوت در این طرح شده اند. بررسی ویژگی های طرح محرابی، خصوصا در دوره صفویه و قاجار از اهداف اصلی این پژوهش است. و بر این اساس پرسش های زیر مطرح است؛
- ویژگی های ساختاری طرح فرش محرابی دوره صفویه و قاجار چیست؟
- آیا می توان معیارهای مشترک و متفاوتی از نظر طرح و نقش برای فرش های محرابی صفوی و قاجار تعریف کرد؟
این مقاله به تحلیل و تطبیق ساختار طرح در فرش های محرابی دوره های صفوی و قاجار و شناخت وجوه اشتراک و افتراق این طرح در دو دوره مذکور پرداخته و از این رهگذر تغییراتی که در طرح محرابی به وجود آمده را بررسی کرده است. این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی بوده و گردآوری مطالب به صورت کتابخانه ای صورت گرفته است. بر اساس نتایج پژوهش مشخص شد که به طورکلی ویژگی فرش های محرابی دوره صفویه، متاثر از هنر فرش بافی این دوران است و چهارچوب کلی هنر فرش بافی دوره صفوی حفظ شده است. پس از دوره صفویه نیز، در دوره قاجار بافت فرش محرابی با حفظ کلی ساختار فرش های محرابی صفوی ادامه یافت. تطبیق و مقایسه طرح های محرابی دوره صفوی و قاجار نشان از تنوع بیشتر در طرح، فرم و نقوش تکمیلی متن فرش های محرابی قاجار دارد. همچنین در دوره قاجار گرایش جدید طبیعت گرایی، در طرح پردازی فرش نیز منجر به بروز مضامین تازه و نقش مایه های متنوع در فرش ایران شد و تنوع طرح محرابی در این دوران را رقم زد.