فرش باغی»: از نقش «فرشی از عرش» تا طرح «عرشی بر فرش» (بررسی تطبیقی مفهوم تمثیلی بهشت در فرش با باغ ایرانی)

فرش ایرانی، مفهومی تمثیلی و نمادین از بهشت و باغ های بهشتی دارد که با توصیف های آمده در قرآن کریم و آیات و تفاسیر در انطباق کامل است، در عین حالی که نقشمایه ها و طرح های موجود در زمینه فرش های باغی، متناسب با معماری و طراحی باغ های ایرانی (بالاخص چهارباغ های عصر صفوی) است تا جلوه ای از فنا ناپذیری و جاودانگی جهان ابدی و باغ های بهشتی را در جهان مادی، به تصویر کشد و تجسم بخشد. در فرهنگ مبین اسلامی گستره حرکت انسان از فرش تا عرش است، انسان از فرش چشم به جهان می گشاید و از آن در نهایت و کمال فرآیند حیات، به عرش پر می کشد و در عالی ترین مراحل آن، در بهشت بر فرش هایی که آستر آنها از حریر و استبرق است، در کمال عزت تکیه می زند. در این مقاله به بررسی تمثیلی مفهوم نمادین بهشت در باغ و فرش ایرانی پرداخته می شود که از رویکرد تحلیلی و تطبیقی در پی توصیف نقشها و طرح های به کار رفته در فرش و طرح های موجود در طراحی باغ ایرانی بهره می برد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که مفهومی تمثیلی از بهشت و باغ های بهشتی در فرش های ایرانی، خاصه فرش های دوران صفوی دیده می شود که ملهم از باغ ها و پردیس های دوران اسلامی بوده است و نشان از همت والای طراح فرش ایرانی در تصویر کردن و تجسم بخشیدن به مفاهیم والای معنوی و بهشتی در حد ادراک و استعداد انسان زمینی دارد تا بر تار و پود فرش چنان گره هایی زند که لایق تجلی مفهومی قدسی و یادآور خاطره ازلی بهشت باشد؛ که از این رهگذر نقش و تمنای نقشبند، در کنار صور نماد و رمز و تمثیل، تمام وجود آدمی را به ماوراء و بهشت موعود پیوندی ناگسستنی می زند.