بررسی آسیب پذیری اجتماعی امدادگران در حوادث طبیعی با تاکید بر زلزله های بم، ورزقان و اهر

زلزله از غم انگیزترین و مخوف ترین بلایای طبیعی به شمار می آید که هرساله جان عده زیادی از افراد را در سراسر جهان می گیرد و خسارات زیادی به بار می آورد. این خسارات تنها محدود به خسارات مادی نمی شود بلکه صدمات و آسیب های اجتماعی زیادی نیز به جامعه وارد ساخته است؛ بنابراین اگرچه زلزله یک حادثه طبیعی است، اما به سبب آثار اجتماعی گوناگونی که دارد به یک موضوع جامعه شناختی تبدیل شده و گروه های آسیب پذیری را به وجود می آورد. یکی از این گروه ها امدادگران می باشند. هدف این پژوهش بررسی آسیب پذیری اجتماعی امدادگران در زلزله بود.
پژوهش حاضر از نوع کیفی- کمی بود که به صورت مقطعی انجام شد. جامعه آماری شامل امدادگران استان های آذربایجان شرقی و کرمان بود. در بخش کیفی، به منظور شناخت آسیب های اجتماعی امدادگرانی که زلزله را تجربه نموده اند، از طرح تحقیق پدیدارشناسی با بهره گیری از گروه های کانونی استفاده شد. بدین منظور تعداد سیزده نفر به روش نمونه گیری هدفمند برای گروه کانونی امدادگران انتخاب و آسیب های اجتماعی زلزله، شناسایی شدند. در مرحله کمی، نود نفر از امدادگرانی را که زلزله های بم، ورزقان و اهر را تجربه کرده اند انتخاب و سپس نود نفر را که زلزله را تجربه نکرده اند به طور همتا با گروه اول انتخاب شده اند و به سوالات پرسشنامه انزوای اجتماعی، پرسشنامه بی هنجاری اجتماعی و پرسشنامه فرسودگی شغلی پاسخ دادند. دادهای گردآوری شده با نسخه 21 نرم افزار SPSS و آزمون T مورد تجزیه وتحلیل قرا گرفتند.
در بخش کیفی، آسیب های اجتماعی زلزله شامل بی هنجاری اجتماعی، انزوای اجتماعی و فرسودگی شغلی از طریق مصاحبه ها شناسایی شدند. در بخش کمی نتایج نشان داد میانگین بی هنجاری اجتماعی امدادگران حاضر در زلزله (78/23± 46/74) و سایر امدادگران (27/22± 2/50)، میانگین انزوای اجتماعی امدادگران حاضر در زلزله (63/2± 9) و سایر امدادگران (34/2± 7) و میانگین فرسودگی شغلی امدادگران حاضر در زلزله (91/18± 93/80) و سایر امدادگران (77/17± 03/40) بود؛ بنابراین میزان بی هنجاری اجتماعی و انزوای اجتماعی امدادگران حاضر در زلزله بیشتر از سایر امدادگران بود (01/0>P). همچنین یافته ها نشان داد که فرسودگی شغلی امدادگران حاضر در زلزله بیشتر از سایر امدادگران بود (01/0>P).
بر اساس یافته های مطالعه حاضر، امدادگران ازجمله گروه های اجتماعی آسیب پذیر در زلزله می باشند که علاوه بر آسیب های روانی اضطراب، احساس گناه، افسردگی و درماندگی، دچار آسیب های اجتماعی نیز خواهد شد که این آسیب ها کمتر موردتوجه قرارگرفته است؛ بنابراین برنامه ریزی و اتخاذ تدابیر لازم جهت کاهش و کنترل این گونه آسیب ها، یکی از مهم ترین ضرورت های پیش روی خواهد بود.