بررسی وضعیت احوال عرفانی در نهج البلاغه

درباره احوال عرفانی در مغرب زمین آثار زیادی به نگارش درآمده که برخی از آنها به فارسی نیز برگردان شده اند. در مجموعه این نظرها با سه دسته نظریه مواجه ایم: ساخت گرایی، حکمت خالده و نظریه تلفیقی. در این میان برخی بر این باورند که در این احوال معرفتی غیرالتفاتی هم حاصل می شود اما تاکنون چنین نظریه پردازی معطوف به متون دینی به ویژه نهج البلاغه صورت نگرفته، ازاین رو مقاله حاضر درصدد بررسی وضعیت احوال/ تجارب دینی/ عرفانی در کتاب یادشده است و چگونگی ماهیت این احوال در نهج البلاغه و نسبت آن با نگرش های حکمت خالده و ساخت گرایی به عرفان است. نتایج این جستار نشانگر آن است که در نهج البلاغه اصناف متنوعی از احوال/ تجارب دینی/ عرفانی وجود دارد. آن دسته از این احوال که به موجودات عینی ربط دارند با نظریه حکمت خالده انطباق دارند، ولی آن دسته از این احوال که بیان کننده احوال نفسانی تجربه گر هستند یا بیشتر جنبه معرفت شناختی دارند با نظریه ساخت گرایی قابل ارزیابی اند. با وجود این نظریه نهج البلاغه تاییدکننده کثرت گرایی نیست هرچند که از کثرت احوال سخن گفته است. این تجارب گاهی معطوف به موضوعی است؛ یعنی از حیث التفاتی برخوردارند و گاهی نیز به وجود خدا بازگشت دارند و احوال ناظر به شهود خداوند است که در این صورت فاقد حیث التفاتی شمرده می شوند.