تکوین خطوط مواصلاتی نواحی شرقی همدان و نقش آن در تکامل مراکز سکونتگاهی (با تاکید بر ناحیه درگزین)

درگزین از جمله مناطقی است که در گذشته به سبب قرار گرفتن بر سر راه های ارتباطی از اهمیت سیاسی و فرهنگی برخوردار بوده و امروزه نیز وجود بناهای تاریخی و تپه های باستانی به جا مانده از آن ایام نشان از اهمیت آن در گذشته دارد. حال با توجه به اهمیت و جایگاه این ناحیه، این سوال مطرح است که چرا درگزین در قرون بعد از اسلام تاریخ ایران اهمیت داشته و نقش و جایگاه مسیرهای ارتباطی در شکل گیری سکونتگاه‎ ها و پیشرفت فرهنگی آن به چه صورتی بوده است؟ مقاله حاضر برای پاسخ گفتن به این پرسش، در صدد شناخت پیشینه تاریخی و تکوین خطوط ارتباطی و نقش آن در تکامل سکونتگاه ها و وضع فرهنگی ناحیه درگزین در قرون بعد از اسلام است. بررسی منابع تاریخی و جغرافیایی و مسیرهای ارتباطی کنونی این ناحیه نشان می دهد که موقع جغرافیایی درگزین بر سر راه های مواصلاتی، برخورداری از زمین های حاصلخیز و هموار و قرار گرفتن در دامنه کوه های خرقان، که برای آن یک امتیاز ژئوپولیتیکی به شمار می رود، این ناحیه را از گذشته تاکنون به محل تردد کاروان های تجاری و محل سکونت اقوام و گروه های مختلف تبدیل کرده است. امروزه نیز، با نگاهی به خطوط مواصلاتی این ناحیه و قرار گرفتن آن بر سر راه سه استان زنجان و مرکزی و قزوین، مشخص می شود که همچون گذشته دو شاخه مهم جاده ابریشم آن را از شرق و غرب احاطه کرده و عمده سکونت گاه‎های این ناحیه نیز در امتداد همین مسیرها قرار گرفته است.