کاربرد ذرات ریزدانه در بسترسازی کانال های انتقال آب برای کاهش تلفات نشت در دشت همدان

علی رغم پیشرفت های اتفاق افتاده در شناسایی مصالح متنوع که می توانند در پوشش کانال های آبیاری مورداستفاده قرار گیرند، هنوز بخش های وسیعی از کانال های آبیاری کشور به صورت خاکی و بدون پوشش می باشند. از طرف دیگر تحقیقات بیانگر این است که در برخی از پوشش ها هدف مورد انتظار تامین نگردیده و مقدار تلفات آب در آن ها با کانال بدون پوشش اختلاف معنی داری ندارد. لذا ضروری است میزان تلفات نشت آب در بافت های مختلف از خاک بستر کانال های بدون پوشش مورد ارزیابی قرارگرفته و سپس بر اساس آن ها در صورت نیاز برنامه ریزی لازم جهت پوشش انهار انجام گردد. میزان نشت آب در کانال های آبیاری بدون پوشش و رابطه آن با خاک بستر در حوضه آبریز دشت بهار از استان همدان مورد ارزیابی قرارگرفته است. برای این منظور ابتدا 6 مورد از کانال های انتقال آب بدون پوشش در منطقه انتخاب گردیده، مشخصات فنی، ابعاد هندسی و پارامترهای هیدرولیکی جریان در آن ها تعیین و مقادیر تلفات نشت آب به روش ورودی- خروجی در مراحل اولیه، میانی و پایانی فصل زراعی اندازه گیری شد. بر اساس نتایج متوسط تلفات نشت آب در کانال های آبیاری بدون پوشش بین 68/0 تا 84/3 و به طور متوسط 38/2 مترمکعب در مترمربع در روز می باشد. مقادیر متوسط تلفات نشت در مراحل اولیه، میانی و پایانی فصل زراعی به ترتیب 61/2، 18/2 و 35/2 مترمکعب در مترمربع در روز می باشد. تلفات تبخیر نسبت به تلفات نشت بسیار ناچیز بوده و به طور متوسط 01/0 مترمکعب در مترمربع در روز بود که معادل 3/0 درصد از تلفات کل بوده و مابقی تلفات در اثر نشت از بستر و جداره های کانال ها بوده است. رابطه بین مقادیر نشت از بستر کانال های موردبررسی و درصد ریزدانه خاک بستر (ذراتی با قطر کمتر از 075/0 میلی متر) به صورت Sloss=5. 394*e-0. 0299*Fine استخراج و ارائه گردید. مطابق این رابطه اگر مقدار ریزدانه خاک بستر کانال های خاکی منطقه به 35 درصد افزایش یابد، مقدار نشت از بستر این کانال ها به کمتر از 50 درصد مقدار کنونی کاهش خواهد یافت.