تاثیر نوسانات اقلیمی بر فراوانی طوفان های گرد و غبار در ایران

مناطق مختلف، استعدادهای متفاوتی در تولید گرد و غبار دارند و افزایش طوفان های گرد و غبار نشان دهنده حاکمیت اکوسیستم بیابانی در هر منطقه است. بدین منظور، داده های ساعتی گرد و غبار و داده های ماهانه هواشناسی و اقلیمی شامل دمای بیشینه، دمای کمینه، دمای متوسط، سرعت بیشینه باد، مجموع بارش و دمای خاک در اعماق مختلف (5، 10، 20، 30 و 50 سانتی متر) در 37 ایستگاه سینوپتیک کشور با طول دوره آماری 25ساله (19902014) گردآوری، و روند آن ها توسط آماره های ناپارامتری من-کندال و سنس استیمیتور محاسبه شد. همچنین برای بررسی تاثیرپذیری طوفان های گرد و غبار از نوسانات اقلیمی علاوه بر متغیرهای مذکور، شاخص خشکسالی بارش-تبخیر و تعرق پتانسیل استاندارد (SPEI) نیز در بازه زمانی فصلی محاسبه و سپس برای تحلیل همبستگی عناصر اقلیمی و طوفان های گرد و غبار، از روش اسپیرمن استفاده شد. نتایج فراوانی روزهای گرد و غباری در این بازه 25ساله نشان می دهد که زابل، آبادان و اهواز رکورددار بیشترین روزهای همراه با طوفان های گرد و غباری، به ترتیب با 711، 401 و 321 روز بوده اند. نتایج آزمون من-کندال نشان داد که از 37 ایستگاه هواشناسی مورد بررسی، 6 ایستگاه اردبیل، بیرجند، مشهد، سبزوار، یزد و سمنان دارای روند نزولی، 5 ایستگاه دارای روند افزایشی معنی دار در سطح اطمینان 95% و 21 ایستگاه دارای روند افزایشی معنی دار در سطح اطمینان 99% بوده اند. نتیجه آزمون سنس استیمیتور نشان داد که 6 ایستگاهی که در روش من-کندال دارای روند نزولی بودند، در این روش بدون روند هستند و به ترتیب 11، 10 و 10 ایستگاه دارای روند افزایشی، افزایشی معنی دار در سطح اطمینان 95% و افزایشی معنی دار در سطح اطمینان 99% هستند؛ به طور کلی در اکثر موارد نتایج دو آزمون در سطوح اطمینان مورد نظر مشابهت دارد. نتایج همبستگی اسپیرمن در کشور نشان می دهد که فراوانی روزهای گرد و غباری با سرعت بیشینه باد، شاخص SPEI و دمای بیشینه از بین پارامترهای اقلیمی گفته شده، به ترتیب با ضرایب 74/0، 57/0- و 48/0 بیشترین همبستگی را داشته و همگی در سطح اطمینان 99% معنی دار شده اند. ضمن اینکه دمای عمق 5 سانتی متر خاک نسبت به دیگر اعماق، بیشترین همبستگی را با طوفان گرد و غبار داشته و با ضریب 39/0 در سطح 95% معنی دار شده است. به طور کلی، نتایج آزمون های انجام شده بیانگر افزایش روند طوفان های گرد و غبار در غرب و جنوب غرب، قسمت هایی از شمال غرب و جنوب شرق کشور است. نتایج این مطالعه می تواند در شناخت اثرات نوسانات اقلیمی بر فراوانی طوفان گرد و غبار و مهار بیابان زایی ایران مفید باشد.