بررسی تطبیقی فرهنگ گرفتن مالیات در سیاست گذاری امیرالمومنین با کارنامه فرمان گذاران پیش از ایشان (مطالعه موردی نامه 25 نهج البلاغه)

گرفتن مالیات، یکی از مسائل مهم اجتماعی است که امام علی ضمن تبیین ضوابط دریافت آن، کوشیدند تا این فرهنگ را در جامعه نهادینه سازند. آن حضرت با تبیین ضوابط و ظرایف اخذ مالیات برای کارگزاران، در پی آن بودند که با احترام نهادن به حقوق مردم، آنان را هر چه بیش تر به پرداخت مالیات تشویق نمایند و بر این اساس در حکومت خود، طرحی نو از اخذ مالیات ترسیم نمودند؛ به این معنا که مالیات دهندگان، پرداخت آن را به عنوان یک تکلیف شرعی و در ردیف دیگر واجبات الهی هم چون نماز و روزه و نه به مفهوم زورگیری و باج دادن، با رضایت خاطر تمام به عهده گیرند. با تامل در نامه 25 نهج البلاغه، روشن می شود که این دستورالعمل امام، ضمن تبیین فرهنگ اخذ مالیات، تلاشی است به منظور اصلاح در شیوه گرفتن مالیات که در دوران خلیفه نخست انجام می گرفته است؛ اصلاحی که بر مبنای انتظار اسلام از مسلمانان است؛ یعنی در اسلام، انجام دادن وظیفه بر اساس آگاهی و ایمان است نه از سر جبر و هراس. از این رو، در باور امام علی، کارگزاران زکات را حتی حق تعرض به منکران زکات نیست. در این مقاله، تلاش شده است که با شیوه توصیفی تحلیلی، از یک سو فرهنگ اخذ مالیات در دولت امام علی و از سوی دیگر تعارض اجرایی آن با نحوه گرفتن مالیات در دولت های پیشین تبیین شود.