شکل های پتاسیم خاک و پارامترهای کمیت به شدت (Q/I) پتاسیم و همبستگی آن با برخی خصوصیات خاک در مناطق زیرکشت توتون شمال غرب ایران

چکیده پتاسیم نقش حیاتی در افزایش عملکرد و کیفیت توتون (Nicotiana tabacum) از جمله به سوزی برگ توتون دارد. پتاسیم در خاک به ترتیب کاهش قابلیت استفاده برای گیاه شامل بخش های محلول، تبادلی، غیرتبادلی و ساختمانی می باشد. قابلیت استفاده پتاسیم به تقابل دینامیکی اشکال مختلف پتاسیم در خاک بستگی دارد که درک این دینامیک، سبب بهبود مدیریت حاصلخیزی خاک می شود. استفاده از رابطه کمیت- شدت پتاسیم و پارامترهای آن یکی از روش های تعیین وضعیت پتاسیم خاک جهت مدیریت مصرف کود می باشد. این تحقیق به منظور بررسی وضعیت شکل های مختلف پتاسیم و پارامترهای روابط کمیت- شدت پتاسیم جهت تعیین علل پایین بودن پتاسیم برگ توتون در شمال غرب ایران انجام شد. نمونه خاک از 30 مزرعه توتون منطقه شمال غرب کشور تهیه شد. آزمایشات جذب به صورت بچ در سری غلظتی پتاسیم 200-0 میلی گرم بر لیتر در محلول 01/0 مولار کلریدکلسیم انجام گرفت. پارامترهای کمیت- شدت از جمله ظرفیت بافری بالقوه پتاسیم، نسبت فعالیت پتاسیم در نقطه تعادل، انرژی آزاد تبادلی پتاسیم، مقدار پتاسیم به سهولت قابل تبادل و مقدار پتاسیم به سختی قابل تبادل از منحنی های کمیت- شدت محاسبه شد. پتاسیم محلول، تبادلی، غیرتبادلی و ساختمانی در نمونه های خاک اندازه گیری شد و روابط آن با پارامترهای کمیت-شدت و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بررسی گردید. میانگین پتاسیم محلول، تبادلی و غیرتبادلی خاک ها به ترتیب 23 (با دامنه 10 تا 118)، 207 (با دامنه تغییر 64 تا 511) و 569 (با دامنه 443 تا 690) میلی گرم بر کیلوگرم بود. شکل های مختلف پتاسیم به غیر از پتاسیم محلول با همدیگر و با درصد رس خاک همبستگی مثبت و معنی داری داشتند. میانگین ظرفیت بافری پتاسیم برابر 2/10 سانتی مول بر کیلوگرم بر مجذور مول بر لیتر، میانگین نسبت فعالیت پتاسیم در نقطه تعادل برابر 00476/0 مجذول مول بر لیتر، میانگین انرژی آزاد تبادلی پتاسیم برابر 2/3364- کالری بر مول، میانگین پتاسیم به سهولت قابل تبادل برابر 0320/0 سانتی مول بر کیلوگرم و میانگین پتاسیم به سختی قابل تبادل برابر 46/0 سانتی مول بر کیلوگرم بود. رابطه پتاسیم محلول با پتاسیم تبادلی مثبت (r=0.42*) و با مقادیر pH (r = -0.37*) و درصد کربنات کلسیم معادل (r = -0.41*) منفی بود. همبستگی معنی دار مقادیر پتاسیم تبادلی با پتاسیم محلول و درصد رس در خاک های مورد مطالعه، ممکن است به دلیل تخلیه پتاسیم تبادلی در خاک ها باشد که سبب کاهش میانگین پتاسیم در برگ توتون منطقه مورد مطالعه شده است. همبستگی مثبت و معنی دار بین مقادیر شکل های تبادلی، غیرتبادلی و ساختمانی پتاسیم نشان داد که بخشی از شکل های غیرتبادلی و ساختمانی پتاسیم می تواند طی دوره رشد، برای گیاه قابل استفاده باشد. برای ارتقاء غلظت پتاسیم برگ منطقه، لازم است خصوصیات خاک از جمله درصد و نوع رس با استفاده از روابط کمیت- شدت در توصیه کودی پتاسیم لحاظ گردد.