تبیین الگوپردازی، ریزنگاری و حجم‎پردازی در نگارگری ایرانی برپایه مبانی ادراک در المناظر ابن هیثم

نوشتار پیش‎ رو می‎کوشد به چرایی شکل‎ گیری برخی چارچوب‎ های نگارگری ایرانی راه برد و با کنکاش در زیرساخت این هنر، پاره‎ای ناهمسازی‎ های روبنایی را تبیین نماید؛ برای نمونه در پی آن است دریابد آبشخور فکری الگوسازی (حالت، شخصیت، مفهوم) در نقاشی ایرانی کجاست؟ چرا با وجود تکرار چند‎سده‎ ای این الگوها و پرهیز از بازنمایی واقع‎ گرایانه چهره افراد، گرته ‎برداری عین‎ به ‎عین از نقش‎ مایه‎ های اجسام چنین با اهمیت است؟ نگارگران با چه دیدگاهی گاه اجسام را سه‎بعدی پرداخته‎اند و گاه از نمایش حجم پرهیز کرده‎ اند؟ در پاسخ به این پرسش‎ها، گریزی از آشنایی با دیدگاه‎ های ادراک بصری در سده‎ های پیشین نیست. بر پایه فرازهایی از کتاب المناظر ابن‎هیثم، اهمیت ممیزه (ذهن) و نشانگان بصری تکرارشونده برای فهم دقیق دیدنی‎ ها آشکار شد. بربنیان همین دیدگاه و با توجه به هدف نگارگری (انتقال پیام ‎های اولیه و ثانویه)، الگوسازی، ریزنگاری و حجم‎ پردازی تبیین گردید: نگارگران با اجرای هر سه اصل پیش ‎گفته نشانه‎ های بصری را هرچه آشکارتر در اختیار بیننده نهاده و از بروز خطای ادراک جلوگیری کرده ‎اند. پژوهش، کیفی با رویکردی تاریخی است. مباحث علمی، به‎شیوه توصیف‎‎ تحلیل، و تبیین‎های هنری، به‎گونه‎ ای تطبیقی پیش رفته است. جامعه آماری، نسخه‎نگاره‎های برجای ‎مانده از سده‎های 710 ه.ق. را دربرمی‎گیرد و در میان این آثار، نمونه ‎های هدفمند را چنان انتخاب شده است که دست کم یکی از اصول سه‎گانه بالا را ارائه دهد.