تجلی خواننده ضمنی در ساز موسیقی و تسمیه ی شراب؛ مورد کاوی باده سرایی ابن فارض و اعشی

نظریه های خواننده محور به مثابه نگاه نقدی نو، افق های جدیدی از زیبایی شناسی متون ادبی را به روی ما می گشایند. این نظریات ضمن تاکید بر نقش و اهمیت مخاطب، به بررسی چند و چون ارتباط متن ادبی و خواننده متن می پردازد. یکی از فاکتورهایی که در ذیل این نظریه مطرح شده «خواننده ضمنی» است. این خواننده به عنوان حلقه واصل متن و خواننده های اصلی، زمینه تحلیل تعامل آن دو را فراهم می کند. در این نوشتار چارچوب ظهور «خواننده ضمنی» در دو لوح «نام شراب» و «موسیقی شعر» و در دو نوع شعر باده بررسی شده است. اول خمریه روحی و رمزی ابن فارض و دوم خمریات مادی اعشی. در این پژوهش مشخص گردید نام شراب در شعر ابن فارض، نقطه ثقل سروده اوست و خواننده ضمنی اش نیز محو این نام است؛ درحالی که مخاطب ضمنی شعر اعشی مرکزیت شعر را نه خود شراب بلکه از آن تاثیر آن و تلذذات خود می داند. از دیگر سو مخاطب ضمنی هر دو اثر علاقه مند موسیقی اند؛ لیکن موسیقی خاص خودشان، موسیقی شعر بیش از هر چیزی انعکاس جان، روح و حالی است که شاعر شعر خود را برای آن مهیا کرده است و باید جزء جزء آن به عنوان یکی از تماثیل شعری، با ماتریس کلی اثر هماهنگ و متناسب باشد، موسیقی باده سرایی این به نرمی و لطافت متمایل است و دیگری رو به سوی یک شب عیاشی دارد، هرچند گاهی تماثیل موسیقایی مشترکی بین آن دو می بینیم ولی در نگاه کلی و در کنار جمع تماثیل دیگر، روشن می شود که با وجود اشتراک جزئی هر یک گویای هندسه متفاوتی هستند و تمام تفاوت ها و شباهت های آنها، نشانگر ضعف یا نقص یکی از آنها نیست بلکه بیانگر یک نظام منحصر به فرد موسیقیایی در شعر هرکدام هست که نمایی از طلب خواننده ی ضمنی هر کدام به نمایش می گذارد.