پاسخ جوانه زنی و رشد گیاهچه دو علف هرز ازمک (.Cardaria draba L) و قدومه (.Alyssum hirsutum L) به تنش شوری و خشکی

علف های هرز از لحاظ رشد و نوع خسارتی که وارد می کنند و واکنش به روش های مختلف متفاوتند، ابتدا باید رفتارهای رشدی و پاسخ علف های هرز مختلف را نسبت به عوامل محیطی شناسایی و سپس بسته به ماهیت و رفتار گونه های مختلف برای مدیریت آن ها برنامه ریزی کرد. یکی از مهم ترین فرآیندها برای حضور موفق علف هرز جوانه زنی بذر می باشد، که عوامل محیطی مختلفی چون نور، دما، میزان رطوبت، درجه اسیدی و شوری خاک بر این مهم موثر است و  پاسخ گونه های علف های هرز بطور قابل توجهی در این رابطه متغیر است که می تواند بر شروع رقابت یک علف هرز در یک نیچ اکولوژیک موثر باشد. برای اینکه یک علف هرز بتواند در یک نیچ اکولوژیکی رقابت کند چگونگی جوانه زنی آن از اهمیت خاصی برخوردار است.

به منظور بررسی مقاومت دو علف هرز ازمک و قدومه اکوتیپ کرج به تنش های خشکی و شوری در مرحله جوانه ز نی و رشد گیاهچه دو آزمایش مجزا در قالب طرح کاملا تصادفی با 6 تیمار و 4 تکرار برای هر علف هرز در آزمایشگاه علف های هرز دانشگاه بوعلی سینا همدان در سال 1394 اجرا گردید. تنش خشکی با انحلال مقادیر مشخصی از پلی اتیلن گلایکول 6000 با پتانسیل های 2- ، 4- ، 6- ، 8- و 10- بار و تنش شوری با انحلال مقادیر متفاوت نمک کلرید سدیم در آب مقطر برای ایجاد پتانسیل های 2- ، 4- ، 6- ، 8- و 10- بار اعمال شد. در هر دو آزمایش از آب مقطر  به عنوان شاهد (شرایط بدون تنش) استفاده گردید. برای ضد عفونی بذور از هیپوکلریت سدیم 5 درصد به مدت 2 دقیقه استفاده شد و سپس بذور با استفاده از آب مقطر سه مرتبه شستشو داده شدند. سپس 25 عدد بذر درون پتری دیش هایی به قطر 9 سانتی متر قرار داده شد. پتری دیش ها حاوی دو لایه کاغذ صافی و 5 میلی لیتر از محلول شوری یا خشکی مورد نظر بودند. در پایان آزمایش خصوصیات جوانه زنی شامل درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، شاخص بنیه گیاهچه، طول و وزن ریشه چه و ساقه چه اندازه گیری شد.

نتایج نشان داد که تنش شوری و خشکی از 0 تا 10- بار سبب کاهش معنی دار درصد جوانه زنی، شاخص بنیه گیاهچه، طول ریشه چه و ساقه چه و وزن تر و خشک گیاهچه هر دو علف هرز شد. با افزایش شدت تنش خشکی از 0 تا 10- بار درصد جوانه زنی بذر علف های هرز ازمک و قدومه به ترتیب به میزان 12 و 67 درصد نسبت به شاهد کاهش یافت. کاهش درصد جوانه زنی قدومه در شرایط خشکی بیشتر از ازمک بود. با ثبت جوانه زنی هر دو علف هرز در شرایط تنش خشکی و شوری مشخص گردید که کاهش جوانه زنی در علف هرز قدومه روند کندتری داشته است. افزایش تنش خشکی منجر به کاهش بنیه گیاهچه شد. بیشترین (3/47) و کمترین (1/3) بنیه گیاهچه به ترتیب در تیمارهای شاهد و خشکی 6- بار مشاهده شد و با افزایش تنش خشکی اختلاف معنی داری در این صفت ایجاد نگردید. در گیاه قدومه به علت از بین رفتن گیاهچه ها در ادامه آزمایش تنش خشکی از پتانسیل 4- بار به بعد امکان محاسبه بنیه گیاهچه وجود نداشت. تنش شوری منجر به کاهش معنی دار بنیه گیاهچه قدومه و ازمک گردید. این شاخص تابعی از درصد جوانه زنی و طول گیاهچه است بنابراین با توجه به از بین رفتن گیاهچه ها در شوری بالاتر از 2- بار این صفت قابل اندازه گیری نبود. با افزایش شدت تنش خشکی واکنش وزن ریشه چه و ساقه چه در ازمک مشابه گیاهچه های قدومه بود. بیشترین کاهش با افزایش تنش خشکی در ریشه چه ازمک مشاهده گردید. در گیاه قدومه بیشترین رشد ریشه چه و ساقه چه را در تیمار شاهد داشتیم و با اعمال تنش خشکی رشد ریشه چه و ساقه چه متوقف شده و گیاهچه های جوانه زده بعد از 15 روز از بین رفتند. بر اساس نتایج این پژوهش به نظر می رسد که بذور جوانه زده ازمک و قدومه نسبت به تنش های شوری و خشکی خیلی حساس هستند. اگرچه این حساسیت در هر دو علف هرز  نسبت به تنش شوری بیشتر از خشکی بود. با مقایسه بین دو گیاه نتایج نشان داد که گیاه قدومه نسبت به ازمک نسبت به تنش شوری و خشکی از  حساسیت بالاتری برخوردار است بطوری که با اعمال تنش در کمترین مقدار (2- بار) فرآیندهای رشدی گیاهچه آن متوقف شدند.