اخلاق ساختن در معماری (منظر اخلاق فضیلت گرا و اخلاق کانتی)

معماری با وجود ابعاد اخلاقی مهم و گسترده آن، مدت های مدیدی است که در حوزه زیبایی شناسی مطالعه و ملاحظه شده است نه در حوزه اخلاق. هر عمل اختیاری و ارادی انسان، مشمول ملاحظه و داوری اخلاقی است. ساختن، بنیادی ترین عمل در معماری است و پیامدها و آثار بسیاری در انسان، طبیعت و محیط مصنوع دارد، بنابراین می بایست موضوع داوری اخلاقی باشد. اخلاق هنجاری، شاخه ای از فلسفه اخلاق است که به بررسی امور خوب (درست) و بد (نادرست) و نحوه تعیین اعمال صواب و خطا می پردازد. هر یک از نظریات اخلاق هنجاری، موضع و معیارهایی خاص در این باره دارند که می توان با فهم مبانی و دستورالعمل های اساسی و عام آنها، نظر خاص آنها را در باب ساختن در معماری، استنتاج و استنباط نمود. هدف این مقاله، بررسی دیدگاه های دو نظریه مهم اخلاق هنجاری (اخلاق فضیلت گرا و اخلاق کانتی) درباره امر ساختن در معماری است. اینکه ساختن مطلوب و مقبول از این دو منظر اخلاقی چگونه تعریف می شود و هر یک از این دو نظریه به چه نوعی از معماری منجر خواهد شد. در بخش نخست مقاله که توصیفی است، تلاش شده است با مراجعه به متون تخصصی حوزه فلسفه اخلاق، مبانی و معیارهای دو نظریه اخلاق فضیلت گرا و اخلاق کانت شناسایی و معرفی شود. در بخش دوم مقاله که تحلیلی و استدلالی است، سعی شده است با تامل در مبانی و معیارهای هر نظریه ، دستورالعمل اساسی و دیدگاه آنها درباره ساختن مطلوب در معماری، به روش استدلال منطقی، استنباط شده و برخی شواهد و مصادیق نیز در تایید استنباط ها ارائه شود. نتایج این پژوهش، اولا تفاوت های عمیق و جدی دو رویکرد اخلاقی فضیلت گرا و کانتی؛ و ثانیا نسبت مستقیم و نزدیک بین اخلاق فضیلت گرا با معماری سنتی و نسبت بین اخلاق کانتی با معماری معاصر را نشان داده است. معماری در اخلاق فضیلت، وابسته به کمال و نقص شخصیت و نفس معمار است و لزوم فضیلت مندی معمار، حائز اهمیت است. در اخلاق کانتی، معمار کاملا آزاد و مستقل است و تنها به تشخیص عقل خود و نه هیچ منبع دیگری عمل می کند.