نسبت خیال با عمل در فلسفه ملاصدرا

بررسی رابطه خیال با عمل، و تبیین نقش و چگونگی دخالت خیال در حوزه عمل انسان ها، هدف مقاله حاضر است. چیستی خیال، ماهیت عمل و نسبتی که خیال با عمل دارد، سه پرسش اصلی پژوهش حاضر هستند. از روش تحلیل و استنتاج، برای تبیین موضوع استفاده شده است. نگهداری صورت ها پس از ادراک حسی پدیده ها(مصوره)، تصرف در صورت های مخزون(متصرفه)، و تبدیل صور ادراکی(متخیله، متفکره)،کارکرد های اصلی خیال در حوزه فعالیت های ادراکی و تحریکی نفس هستند. از نظر ملاصدرا همان طور که یک شیئ خارجی امکان حضور در نفس را ندارد و لازم است صورتی از آن (حسی و خیالی) در نفس، وجود پیدا کند ؛ حقیقت هر عمل نیز، همان صورت نفسانی عمل است که قابلیت ارتباط و اتحاد با نفس را دارد، و حرکت اعضا و جوارح بدن، صرفا" مقدمه ای برای وجود یافتن آن صورت، در نفس است. از نظر او عمل می تواند جسمانی یا غیر جسمانی باشد که البته خیال در هر دو، یعنی هم در انجام عمل بدنی و هم در تحقق اعمال غیر جسمانی، دخالتی تام و موثر دارد. ملاصدرا خیال را، منشا اراده برای عمل، مبدا اعمال باطنی نفس و نوعی عمل مستقل برای نفس، می داند.