واکاوی گنبد و سیر تحول آن در معماری اشکانی

با آغاز حکومت پارتیان، به تدریج سبکی در معماری ایرانی پدید آمد که با وجود تاثیرپذیری از سنت های یونانی، آسیای میانه و سنن محلی ایران، دارای هویت مستقل و بی همتایی است. یکی از ویژگی های این سبک، استفاده از پوشش های گنبدی بر زمینه چهارضلعی، با استفاده از فن چپیره سازی است که بعدها به عنصری بنیادین در معماری ساسانی و سپس اسلامی بدل می شود. با آن که این شیوه را ابداع معماران دوران اشکانی می دانند، اما تاکنون به گنبد و بناهای گنبددار در معماری این دوران کمتر پرداخته شده است و نیز شواهد اندکی از آن به دست آمده است؛ بنابراین ضرورت بررسی شواهد معماری موجود از دوره اشکانی و منابع دیگر، برای درک بهتر چیستی عنصر گنبد و سیر شکل گیری و تحول آن در معماری ایرانی غیر قابل انکار است. این مقاله که به روش توصیفی و تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه‏ای و میدانی صورت پذیرفته است، با واکاوی بناهای شناخته شده از دوران اشکانی و آثار ادبی و هنری مرتبط با آن، به شواهد موجود از گنبد و بناهای گنبددار در دوره اشکانی و سیر تحول و تغییرات این عنصر در معماری آن دوران می پردازد. با وجود همه ابهامات موجود، به نظر می رسد شواهد موجود تا اندازه ای روشن باشد که بتواند ما را در پی گیری این عنصر و دلایل به کارگیری آن در معماری اشکانی رهنمون سازد و نقش نسبتا پررنگ گنبدسازی در دوران اشکانی و تاثیر آن در شکل دادن به معماری دوره های بعدی را به اثبات برساند.