مطالعه تطبیقی آرای ابوالوفا بوزجانی با ساختار هندسی صفحه آرایی قباله های ازدواج در دوره قاجار

قباله های ازدواج، جزء اسناد خطی هستند که از زمان قاجار به دو صورت طوماری و دفترچه ای، موجود بوده؛ اسنادی که جدا از ارزش تاریخی و هنری، حاوی اطلاعات گران بهایی در زمینه سلیقه تصویری دوران قاجار و اصول حاکم بر نگارش و آرایش نوشته ها و زیبایی نسخ خطی در این دوران هستند. انواع اسناد طوماری و دفترچه ای هر کدام، دارای نظامی منحصر به خویش بوده که مطالعات این مقاله بر روی قباله های ازدواج، از نوع طوماری هستند. آرایش این اسناد، از صفحه آرایی قرآن ها و کتب دوران قاجار، الهام گرفته است. قواعد موجود در تنظیم قباله ها در تمام نمونه های بررسی شده، ثابت نبوده اند و جز در مواردی کلی، هر کدام، از آرایشی منحصر به خود برخوردار است. جدول کشی و تعیین حدود نوشتار در اکثر موارد، مشابه است، اما تغییراتی در تزیینات سرلوح دیده می شوند که در هر قباله برای آن طراحی شده است. مربع سرلوح در بیشتر موارد، با نقوشی نظیر؛ گل و مرغ و شمسه، تزیین می شود. تلاش نگارندگان در پژوهش حاضر، پاسخ به این پرسش ها است؛ نظام هندسی حاکم بر قباله های ازدواج در دوره قاجار، چگونه است؟ هندسه ابوالوفا بوزجانی دانشمند قرن چهارم ه.ق.، در آرایش نسخه ها چه تاثیراتی داشته است؟ در انتهای این پژوهش مشخص شده که قواعد هندسه بوزجانی در جدول کشی و تزیین مربع سرلوح، در قباله های این دوران رعایت می شده اند. تعیین حدود حواشی به این ترتیب است؛ اندازه سطوح جداول، مضربی از  کل بوده، حاشیه سمت راست همیشه بزرگ تر از حاشیه سمت چپ است. به احتمال قوی، این تقسیم بندی، جهت تعیین محل امضای شهود انجام گرفته است. در پژوهش حاضر، سه عقدنامه قاجار، به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار می گیرند. در این اسناد، نه مسئله بوزجانی شامل؛ ترسیم هشت ضلعی در مربع، ترسیم مربع در مربع با یک دوم مساحت، تقسیم خطوط به قطعات مساوی، ترسیم مربع، ترسیم خط موازی، نقش اسپیرال، دو نیم کردن پاره خط، رسم زاویه قایمه و گره چهارلنگه، مورد مطالعه قرار می گیرند.