احیای تعلیم و تربیت برای رهایی بخشی انسان با نظر به دیدگاه های هورکهایمر و آدورنو

در دنیای امروز تعلیم و تربیت در تحقق اهداف و نیز تعارض میان اهداف علمی و اخلاقی با چالش هایی روبرو است. رویکرد ‏انتقادی با تمرکز بر وجود انسان و کنش‎ ‎گری وی، می‎ ‎تواند نظام تربیت را در بازگشت به اهداف جامع خویش یاری رساند. نوشتار ‏حاضر با تحلیل ابعاد رویکرد انتقادی، به ردیابی دلالت‎ ‎های آن در تربیت می پردازد. در گام نخست به منظور بررسی چرخش های ‏اساسی در رویکرد انتقادی از روش تحلیل زبانی استفاده شده است و در گام دوم به منظور استنتاج دلالت های تربیتی منتج از این ‏چرخش ها روش استنتاجی به کار گرفته شده است. رویکردانتقادی نسبت به رویکردهای فلسفی پیش از خود، قایل به چرخش-‏هایی است از این قرار: چرخش از تقدیرگرایی به کنش‎ ‎گری انسانی، چرخش از خرد‎ ‎ابزاری به خرد انتقادی، چرخش از یکسان‎ ‎سازی به تفاوت ها و چرخش از نظریه‎ ‎پردازی به پیوند نظر و عمل. این چرخش ها در عرصه تربیت، موجد تحولاتی خواهند شد. ‏از جمله می توان به این تحولات اشاره کرد: بررسی اهداف نظام تربیت و نسبت آنها با وضعیت موجود، حساسیت نسبت به ‏ایدیولوژی‎ ‎های ناظر بر سلطه، توجه به ابعاد اخلاقی دانش‎ ‎های فناورانه، تلاش برای ایجاد بسترهای کنش‎ ‎گری واقع‎ ‎گرایانه دانش-‏آموزان، توجه به لایه‎ ‎مندی هویت و تنوع هویت‎ ‎های فرهنگی/قومی. این چرخش ها را می توان در سه سطح فلسفی، سیاستگذاری ‏و روابط کلاسی-مدرسه ای دسته بندی کرد. نظام تربیت در وضعیت فعلی در تحقق چرخش ها با چالش هایی مواجه است که ‏تنوع بخشی به مدارس و مراجع راهبری، تقویت نهادهای علمی خارج از نهاد تربیت و تقویت اصلاحات خرد مدرسه ای -‏کلاسی می تواند راه های برون رفت از آنها تلقی شود.‏