موانع تحقق اقتدار عقلانی در دوران پهلوی اول

جدی ترین تحول در راستای ایجاد دولت مدرن در ایران را دوران سلطنت پهلوی اول دانسته اند. از نگاه ماکس وبر ظهور دولت مدرن ملازم با تحقق اقتدار عقلانی است. در این رابطه او دو عوامل را به عنوان پیش شرط و مانع این امر معرفی می کند: شرایط پولی و مالی که نمود آن در اقتصاد سرمایه داری است و مخالفت سنت گرایان و اشراف با این امر. بر این اساس پژوهش حاضر با روش کیفی و توصیفی-تحلیلی و رویکرد جامعه شناسی تاریخی به سراغ این پرسش رفته است که موانع اقتصادی و اجتماعی تحقق اقتدار عقلانی در دوران پهلوی اول کدامند؟ مطابق دیدگاه وبر، نحوه ی گذار ایران به اقتصاد سرمایه داری و همچنین دلایل مخالفت سنت گرایان و اشراف با سیاست های رضاشاه تحلیل شده است. این پژوهش ادعا می کند که در وجه اقتصادی هر چند شاخص های مورد بررسی، ادغام اقتصاد ایران عصر پهلوی اول در اقتصاد سرمایه داری را تایید می کند، اما مداخله گسترده دولت در اقتصاد، موجب شکل گیری سنخ خاصی از اقتصاد سرمایه داری، یعنی سرمایه داری دولتی شده است. همچنین در وجه اجتماعی، سیاست های دولت موجب مخالفت و مانع تراشی اشراف و سنت گرایان در مسیر نهادینه سازی دولت مدرن و تحقق اقتدار عقلانی در عصر پهلوی اول شده است. از سویی طبق نگاه وبر، علاوه بر موارد یاد شده، عملکرد پهلوی اول، خود مانعی بر سر راه تحقق اقتدار عقلانی بوده است.