بررسی باستان شناختی نظام بنده داری دوره قاجار بر اساس تحلیل محتوای اسناد، منابع مکتوب و عکس های آرشیوی

متون تاریخی از دیدگاه های گوناگون برای باستان شناسان اهمیت دارد. نخست از نظر متن ها و دیگری بررسی آنها در بستر باستان شناختی در کنار دیگر مواد هم بستر آنها. درواقع اهمیت بستر به این دلیل است که در آن ماده فرهنگی (در اینجا متن) بر مبنای زمینه اجتماعی و تاریخی آن ارزیابی می شود. متون تاریخی شکلی از شاهد مادی هستند که نزد باستان شناس و در کنار دیگر فاکت ها اهمیت دارند. در نظام بنده داری دوره قاجار، بندگان در وهله نخست شکلی از مصرف بودند تا عنصری در تولید. در این میان، بخشی از گروه مستخدمان و نوکران را که در خانه ثروتمندان فراوان بودند، کنیزان، غلامان و خواجگان تشکیل می دادند. از این میان، بردگان سیاه، آفریقایی بودند و خرید و فروش آنها از طریق خلیج فارس صورت می گرفت. سفیدها که از قومیت های مختلف بودند، از راه تجارت و خرید و فروش یا اسارت در جنگ ها و تهاجمات ناگهانی تامین می شدند. رفتار با این طبقه مورد قبول همگان و در جامعه پذیرفته شده بود. کنیزان نیز یا به عنوان زن صیغه ای یا دایمی وارد حرم سراها می شدند، یا در خدمت زنان بزرگان به کارهای خانگی می پرداختند. غلامان در زمینه های مختلف نظامی، خدمات خانگی، نگهبانی، کشاورزی، آبیاری، ماهیگیری و غواصی (در جنوب) به کار گرفته می شدند و در صورت داشتن توانایی و کاردانی به مناصب بالای اداری و نظامی دست می یافتند. بر این اساس، در نوشتار حاضر با مطالعه و بررسی اسناد، منابع مکتوب و عکس های به جامانده از دوره قاجار به عنوان متنی به مثابه ماده فرهنگی به بررسی باستان شناختی نظام بنده داری در دوره قاجار در دو حوزه جنوب و جنوب غرب ایران پرداخته شده است.