سببیت و مسئولیت در جنایات غیر عمدی

در حقوق جزا، مسئولیت کیفری مجرم، مبتنی بر دو عنصر علیت مادی بین جرم و فعل مجرم و برخاستگی این علیت، از اراده و خطای جزایی مجرم است. اما در فقه کیفری اسلام، مجموعه از جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص، تحت عنوان (موجبات الضمان)  وجود دارد، که در بسیاری از مصادیق آن، با فقدان هردو عنصر عمد و تقصیر جزایی، در عین حال، مسئولیت مرتکب نسبت به پرداخت دیه و خسارت را به دنبال دارد. تبیین مبنا و ماهیت این مسئولیت و تطبیق آن با مبانی کلی و مسلم مسئولیت در حقوق کیفری، ضرورتی است در خور پژوهش. مقاله حاضر با چنین رویکردی و با در نظر داشت، مجموع مصادیق فقهی جنایات غیر عمدی (اعم از شبه عمد و خطای محض) به این نتیجه رسیده است که مبنای مسئولیت در این گونه جرایم، نه اراده و تقصیر جزایی مرتکب، بلکه اتلاف مادی و تحقق رابطه علیت صرفا مادی بین فعل مرتکب و زوال سلامت جسمانی مجنی علیه است، چنانکه ماهیت این گونه مسئولیت، در مصادیق عاری از عنصر تقصیر، نه کیفری بلکه مسئولیت مدنی و جبران خسارت بزه دیده است.