کانی شناسی و زمین شیمی عناصر خاکی نادر پهنه دگرسانی آرژیلیک منطقه اسبخوان در شمال غرب هریس، شمال غرب ایران

نفوذ توده های آذرین گرانودیوریتی و کوارتز دیوریتی به سن الیگوسن به درون سنگ های آندزیتی ایوسن در منطقه اسبخوان هریس (استان آذربایجان شرقی، شمال غرب ایران) باعث رخداد سامانه دگرسانی گسترده ای شده است. بخش قابل توجهی از این سامانه را پهنه دگرسانی آرژیلیک تشکیل می دهد. بر اساس بررسی های کانی شناسی، کایولینیت، کوارتز، اسمکتیت، آلونیت، مسکوویت- ایلیت، هماتیت، پیروفیلیت، روتیل، کلریت، استیلبیت و کلسیت فازهای کانیایی غالب در این پهنه دگرسانی هستند. الگوی توزیع عناصر خاکی نادر (REE) بهنجار شده به کندریت نشانگر جدایش و غنی شدگی قوی عناصر خاکی نادر سبک (LREE) نسبت به عناصر خاکی نادر سنگین (HREE) همراه با رخداد بی هنجاری های منفی Eu طی آرژیلیتی شدن هستند. ترکیب نتایج بررسی های کانی شناسی، محاسبات تغییرات جرم لانتانیدها و بررسی پارامترهای مختلف زمین شیمیایی نشان می دهد که توزیع و تحرک عناصر خاکی نادر طی گسترش پهنه دگرسانی آرژیلیک وابسته به عواملی چون pH، دما، درجه پایداری لیگاندهای کمپلکس ساز، جذب سطحی و روبش توسط اکسیدهای آهن است. ضرایب همبستگی بین عناصر نشان می دهند که کانی های رسی به همراه هماتیت، روتیل و فسفات های ثانویه میزبان لانتانیدها در این پهنه دگرسانی هستند. شواهد صحرایی (حضور پوش سنگ های سیلیسی روی پهنه دگرسانی آرژیلیک به همراه برشی شدن موضعی)، انباشته های کانیایی (آلونیت و پیروفیلیت) و ویژگی های زمین شیمیایی (جدایش و غنی شدگی LREEها نسبت به HREEها) نشان می دهند که فرآیندهای درونزاد نسبت به فرآیندهای برونزاد نقش بسیار مهم و برجسته ای در گسترش و تکامل پهنه دگرسانی آرژیلیک منطقه اسبخوان ایفا نموده اند.