به نژادی مشارکتی، راهکاری برای تولید پایدار ارقام جدید برنج در ایران

طی 50 سال گذشته، ارقام مختلف برنج توسط به نژادگران به جوامع کشاورزی سراسر دنیا معرفی شده است. با وجود بهبود شاخص هایی مانند عملکرد دانه و تحمل به تنش های زیستی و غیرزیستی، هنوز تعداد قابل توجهی از کشاورزان، ژنوتیپ های بومی را به ارقام اصلاح شده ترجیح می دهند. دلایل اصلی این موضوع ضعف در مشارکت به نژادگران، مروجین و کشاورزان در برنامه های تحقیقات کاربردی و همچنین عدم احصای نیازها و ترجیحات جوامع کشاورزی، تفاوت در وضعیت رشد گیاهان در مزارع تحقیقاتی با مزارع کشاورزان، تفاوت شرایط اگرواکولوژیکی مناطق کشاورزی با یکدیگر و کیفیت مطلوب پخت و سازگاری بالای ارقام بومی و پایداری عملکرد آن ها در سال های مختلف هستند. طی دو دهه اخیر شیوه به نژادی مشارکتی با همکاری کشاورزان، تجار، صاحبان صنایع تبدیلی و مصرف کنندگان جهت بهبود و تولید ارقام جدید زراعی توسعه یافته است. در این شیوه معرفی ارقام جدید با مشارکت کشاورزان (و یا سایر ذی نفعان) و محققان به نژادی صورت می گیرد. ارقام معرفی شده با استفاده از روش به نژادی مشارکتی، علاوه بر دارا بودن عملکرد بیشتر و بهبود درآمد کشاورزان، به حفظ و افزایش تنوع ژنتیکی کمک کرده، سرعت پذیرش ژنوتیپ های جدید افزایش و زمان و هزینه های تحقیقات، آموزش و ترویج یافته های جدید کشاورزی کاهش می یابد. اجرای برنامه های به نژادی با کمک بهره برداران محصولات کشاورزی می تواند بسیار مفید بوده و آینده به نژادی متداول را تغییر دهد. معرفی دو رقم برنج اصلاح شده گیلانه در سال 1395 و آنام در سال 1398 با همراهی کشاورزان، نمونه های موفقی از اثربخشی تحقیقات برنج در قالب برنامه به نژادی مشارکتی در ایران می باشند.