کرتیر از فراز تا فرود (خوانشی از چگونگی صدرنشینی تشکیلات روحانی در جامعه ساسانی)

صدرنشینی تشکیلات روحانی در جامعه ساسانی، فرایندی مقطعی و تبدیل آن به دستگاه دینی-دولتی، فرایندی تدریجی بود که به تاسی از سیاس تهای وقت، قوت و رخوت م یگرفت. آنچه ب نمایه این جستار شد، تناقض فاحش میان روایات تاریخی با شواهد باستا نشناختی مبنی بر تقدم طبقه روحانیان در ابتدای کار ساسانیان است؛ زیرا شواهد کتیب های و نگارکندهای صخر های قرن سوم میلادی حاکی از آ ن است که نخستی نبار در بازه فرمانروایی بهرام اول تا پادشاهی نرسه، دستگاه روحانیت در صدر طبقات اجتماعی جای بدل گشت. نظر به اینکه اردشیر و شاپور اول، « دین دولتی » زرتشتی نیز به « دین رسمی » گرفت؛ ب هگون های که حاکمیت توامان دین و دولت را خود در دست داشتند، میدا ندادن به دستگاه روحانیت توسط بهرام ها، قرین فروکاستن از قدرت سلطنت بود؛ پدید های که نم یبایست به مذاق هیچ پادشاهی خوشایند م ینمود؛ بنابراین چه موضوعی جولانگاه تاخ توتاز کرتیر و جلوسش بر اریکه مذهب گشت؟ نتیجه مطالعات از دریچه حاکی از آن است که بروز اختلاف میان نرسه و بهرام اول بر سر تصاحب سلطنت و در « رهیافت تاریخی » پی آن اعدام مانی پیامبر، پروازگاه کرتیر تا عروجش در زمان بهرام دوم شد. اندکی درنگ بر محاکمه و مرگ مانی، انگیز ه های سیاسی این رویداد را بیش از انگیز ه های مذهبی آن قوت م یبخشد.