بررسی روند متغیر های آب و هواشناختی حوضه هیرمند و تاثیر آن بر تخریب زمین در دشت سیستان

خشک شدن تالاب های بین المللی هامون و توفان های گرد و غبار ایجادشده از بستر این تالاب ها در دو دهه اخیر به عنوان یکی از مهم ترین دغدغه های زیست محیطی شرق کشور مطرح بوده است. تحقیق حاضر با هدف بررسی ارتباط بین متغیرهای هواشناختی دما، بارش و دبی آب ورودی رودخانه هیرمند با میزان تخریب زمین در بستر هامون ها در یک بازده زمانی 21 ساله (1996-2016) انجام شده است. مواد و روش ها: به این منظور داده های هواشناختی دما و بارش در سه ایستگاه سینوپتیک قندهار، فراه و زابل اخذ و داده های بارش TRMM و داده های دمای ERA از طریق سایت مربوطه تهیه شد. بررسی تخریب زمین در بستر هامون ها بر اساس مدل مدالوس و معیارهای پنج گانه فرسایش بادی، کیفیت خاک، کیفیت اقلیم، کیفیت مدیریت و پوشش گیاهی مورد ارزیابی قرار گرفت و میزان همبستگی داده های دما، بارش و دبی با تخریب زمین تعیین شد. یافته ها: بررسی ها نشان داد که دبی آب ورودی رودخانه هیرمند به بستر هامون ها طی دوره بازده زمانی 21 ساله (1996-2016) روند نزولی داشته و کلاس تخریب زمین در طی مدت موردنظر در تمام واحدهای کاری از کلاس خطر متوسط به کلاس خطرخیلی شدید افزایش یافته است. همچنین میزان ضریب همبستگی داده های دما با دبی آب ورودی و تخریب زمین به ترتیب 587/0- (سطح متوسط) و 735/0 (سطح قوی) بوده، درحالی که همبستگی دبی با بارش با میزان 66/0 در سطح متوسط قرار داشته است. همبستگی بین متغیر بارش و دبی با تخریب زمین به ترتیب با مقادیر 90/0 و 84/0 در سطح قوی قرار گرفتند. نتیجه گیری: نتایج نشان می دهد که تخریب زمین در بستر هامون ها همبستگی مناسبی با تغییرات دما، بارش و دبی ورودی هیرمند دارد. میزان همبستگی محاسبه شده، نشان دهنده وجود یک ارتباط غیر هم جهت بین تخریب زمین با دبی ورودی و میزان بارش است و در خصوص دما این همبستگی به صورت هم سو است. بین سال های 1996 الی 2002 با افزایش مقدار دما، کاهش میزان بارش ها و به طبع آن کاهش دبی ورودی رودخانه هیرمند به هامون ها، میزان کلاس تخریب زمین افزایش یافته و در سطح خیلی شدید قرار می گیرد. در سال 2003 با کاهش میزان دما و افزایش میزان بارش ها، مقدار دبی ورودی رودخانه هیرمند افزایش یافته و درنهایت شاهد کاهش شدت تخریب زمین در واحدهای کاری به سطح شدید و متوسط هستیم. در سال 2004 تا 2016 میزان بارش ها در حوضه هیرمند با کاهش روبرو بوده که به دنبال آن مقدار دبی ورودی به تالاب های هامون با کاهش مجدد مواجه شده و شدت تخریب زمین در واحدهای کاری در سطح خیلی شدید قرار می گیرد.