آسیب شناسی اخلاقی انتقاد از منظر نهج البلاغه

انتقاد، اظهار عیوب به بهترین شکل به منظور اصلاح آن ها در راستای رشد و تعالی انسان است و زمانی محقق می‏شود که اصول و ضوابط آن از دو جهت علمی و اخلاقی رعایت شود. با توجه به موضوع مقاله که ناظر به جنبه اخلاقی انتقاد است در این مقاله از جنبه علمی آن صرف نظر شده است. از منظر اخلاق اسلامی، فعلی که متلبس به حسن فاعلی و حسن فعلی باشد، فعلی اخلاقی خوانده می شود. از این رو آسیب های اخلاقی فعل انتقاد را می توان ناظر به دو جهت دانست: نخست، آسیب های انگیزشی و دیگر، آسیب های بعد رفتاری آن. آسیب های انگیزشی فعل انتقاد را در عوامل شکل گیری انگیزه باید جست که این عوامل عبارت اند از: نیازها، عواطف و احساسات، شناخت ها و رویدادهای بیرونی. بر این اساس، رفع نادرست نیازها، افراط و تفریط در هیجانات و احساسات و خطای معرفتی و نیز خلط منفعت و ضرر، از جمله آسیب های انگیزشی فعل انتقاد محسوب می شود. آسیب های رفتاری فعل انتقاد نیز ناظر به روش های انتقاد، بستر انتقاد و محتوای انتقاد است که بهره گیری از روش های غیر اخلاقی، عرضه انتقاد در بسترهای نامساعد از لحاظ زمانی، شرایط اجتماعی، فرهنگی و سیاسی؛ و بالاخره از جهت محتوایی نیز، ضعف معرفتی ناشی از تاثیرگذاری هوای نفس و احساسات، عدم تمایز میان رفتار و شخصیت، و عدم جامع نگری و واقع بینی، از جمله آسیب های اخلاقی بعد رفتاری فعل انتقاد به شمار می آید. پژوهش حاضر در پی آن است که خطرات اخلاقی پیش روی انتقاد را بر اساس آموزه های نهج البلاغه در بستر روشی توصیفی _ تحلیلی مورد واکاوی قرار دهد.