دسته بندی تحلیلی آیات «محاسبه نفس» و بررسی بازتاب آنها در آثار عرفانی

افزون بر آیه «ولتنظر نفس ما قدمت لغد» که دستور صریح به پرداختن به محاسبه نفس است، آیات بسیار دیگری در قرآن کریم به چشم می‌خورد که آنها هم به نوعی فراخوانی به محاسبه نفس دارند. مقاله پیش رو پژوهشی است که برای نخستین بار کوشیده است تا نگاه تفصیلی قرآن به مسئله محاسبه نفس را بررسی و تحلیل کند. مجموعه آیات قرآنی‌ای که دلالتی روشن بر محاسبه نفس دارند، مطابق آنچه در این پژوهش آمده است، می‌توان در یازده بخش دسته‌بندی کرد. اگر‌چه اصل اهمیت محاسبه نفس مورد توافق همه امت اسلام است، اما عارفان مسلمان بیش از دیگر نحله‌های اسلامی به آیات محاسبه نفس توجه نشان داده‌اند و از‌این‌رو در این پژوهش، بازتاب هر کدام از این یازده دسته از آیات شریفه قرآن کریم در آثار عرفانی درباره محاسبه نفس نیز بررسی قرار شده است. اشاره به حداقل برخی از آیات مندرج در هر کدام از این یازده دسته را می‌توان در آثار عرفانی مربوط به محاسبه نفس دنبال کرد؛ اما به رغم اهمیت مسیله، حتی در میان عارفان نیز تا کنون کسی در‌صدد جمع‌آوری و تحلیل همه آیات قرآن در این باره نبوده است.