نگاهی نو به مسئولیت مدنی شخص غیرممیز (طرح نظریه نوین)

حقوق مسوولیت مدنی به علت ماهیت عرفی آن، دارای قواعد سیال و شکننده است. یکی از مباحثی که قواعد آن در طول زمان در نظام های حقوقی، دچار تحول و تغییر شده است، «مسوولیت مدنی شخص غیر ممیز» است. نظر مشهور فقها و حقوق دانان در خصوص مسوولیت مدنی شخص غیر ممیز، این است که، در حقوق مسوولیت مدنی با توجه به ماهیت مسوولیت، که جز احکام وضعی -نه احکام تکلیفی- است، شرایط عامه تکلیف از جمله: اهلیت، بلوغ، عقل، تمیز و قصد، شرط تحقق آن نیست؛ بنابراین، شخص غیر ممیز در همه موارد و مصادیق خود، در برابر خسارات وارد شده، مسوول است و فقدان اهلیت، بلوغ، عقل، تمیز و قصد، مانع مسوولیت مدنی وی نیست. اطلاق قواعد اتلاف و تسبیب و مواد 328 و 1216 ق. م. مستند استدلال این نظر است. در این مقاله بر عدم مسوولیت شخص غیر ممیز در برخی مصادیق آن، بر مبنای فقدان قصد فعل و سببیت حقوقی، نظر مشهور، مورد نقد قرارگرفته است. مبنای اصلی مسوولیت مدنی سببیت حقوقی است و یکی از ارکان سببیت حقوقی، فعل زیانبار است. فعل غیر ارادی فعل زیانبار تلقی نمی شود، در نتیجه توان ایجاد و تحقق سببیت حقوقی و تبعا مسوولیت مدنی را ندارد. نگارندگان در این خصوص، راهکار ها و پیشنهادهایی به قانونگذار داده اند که با اصلاح قانون، ضمن رعایت اصول حقوقی به عدل و انصاف نایل آید.