اصطلاح شناسی و نسبت سنجی «بطن» و «تاویل» در حوزه تفسیر با تاکید بر آراء اندیشمندان اسلامی

در آثار ناظر به علوم قرآنی و تفسیر، هماره دو مساله چالشی «بطن» و «تاویل»، با افت و خیز فراوان مطرح بوده اند. این دو مسئله گاه از حیث خطای در فهم و گاه بنابر ارتباط وثیق، در قالب یک مبحث ارایه شده اند و از این رو در قریب به اتفاق پژوهش های مربوطه، نسبت سنجی میان این دو مقوله مغفول مانده است؛ حال آنکه فهم این مطلب، دست کم از دو حیث حایز اهمیت است: اولا، بخش قابل توجهی از معارف دینی، مربوط به باطن آیات و تاویلات قرآنی است و ثانیا، جاودانگی قرآن، ارتباط وثیقی با این دو مقوله دارد. پژوهش پیش رو عهده دار تبیین ایده های اهل نظر در باب «بطن» و «تاویل» و نسبت سنجی میان آن دو است. این امر به روش تحلیل مفاهیم و اصطلاح شناسی واژگان مربوطه و تبیین قدر متیقن آراء اهل نظر انجام می پذیرد با توجه به آیات و روایات، تاویل هم به کل قرآن نسبت داده شده وهم برای شناخت حقیقت و مراد اصلی آیات متشابه به کار رفته و هم راهیاب به باطن و شناخت ژرفای قرآن می باشد که در نتیجه می توان گفت نسبت و رابطه منطقی بین «تاویل» و «بطن» عموم و خصوص مطلق است یعنی تاویل عام به شمار می آید و بطن خاص.