مبانی روان شناختی و جامعه شناختی معروف و منکر با استناد به مفاهیم قرآنی (طرحی نو در جهت تولید علوم انسانی مبتنی بر معارف اسلامی)

در این مقاله با استفاده از اصول و مفاهیم مستخرج از قرآن کریم به تدوین مبانی جامعه شناختی و روان شناختی معروف و منکر پرداخته ایم. بدون شک هر علم اسلامی می باید مستند به قرآن کریم باشد. به عبارت دیگر، ملاک صحت اندیشمندان در تدوین علوم اسلامی، قرآن کریم است. معروف و منکرهای دینی از مقوله ارزش ها و هنجار های جامعه اسلامی می باشند که یکی از موضوع های اصلی مورد مطالعه در رشته جامعه شناسی اند. این نوع از مطالعه به عنوان شیوه ای نو در جهت تولید علوم انسانی اسلامی برای نقد و بررسی اندیشمندان اسلامی ارایه می گردد. ابزار شناخت در قرآن کریم حس و عقل و قلب معرفی شده اند. حس، جمع آوری اطلاعات می کند؛ عقل، جمع بندی و تحلیل می کند؛ و قلب، باور می کند که بر اساس آن رفتار شکل می گیرد. شناخت معروف و منکر در طبیعت و فطرت انسان نهفته است و با انسان متولد می شود. همان طور که می توانیم با امکانات فیزیکی چشم، رنگ ها را تشخیص دهیم و با این قدرت متولد می گردیم، قوه تمیز درست از غلط نیز با ما متولد می شود و می توانیم معروف و منکر واقعی را بشناسیم. اما در جریان اجتماعی شدن معروف و منکر های مشهور اجتماعی به تدریج خود را به انسان ها تحمیل می کنند و ای بسا که غالب بر قوه تمیز طبیعی یا به عبارتی فطری انسان ها شوند. اگر معروف و منکر های اجتماعی با معروف و منکر های فطری مطابق باشند، به راحتی این درک اجتماعی مورد تایید هر فرد قرار می گیرد، اما اگر معروف و منکر اجتماعی با معروف و منکر فطری مطابق نباشد، به تدریج فرد خود را متقاعد می سازد تا همرنگ جامعه شود. اما هستند کسانی بیداردل که در چنین مواقعی همرنگ جامعه نشده و به ندای وجدان خود عمل می کنند. پیغمبران الهی برای تذکر معروف و منکر های حقیقی مبعوث می شوند و به تشخیص انسان های بیداردل کمک می نمایند. در این مقاله تلاش ما بر این است تا مکانیسم یا سازوکار رشد فردی را در جریان جامعه پذیری بیان کنیم و تعارضات و هماهنگی های معروف و منکر فردی یا فطری و اجتماعی را بیان داشته نحوه تعامل میان آنان را بیان داریم.