طراحی الگوی تدوین محتوای الکترونیکی براساس عوامل موثر بر رضایتمندی از یادگیری الکترونیکی

با وجود پتانسیل های عظیم یادگیری الکترونیکی، یادگیرندگان گاهی اوقات تصمیم می گیرند که تحصیل را رهاکنند و تمایلی به ادامه ی آن ندارند؛ بنابراین، پیدا کردن متغیرهایی برای پذیرش آن بسیار مهم است. در بین این متغیرها، رضایت یک عامل کلیدی است که یکی از شاخص های مهم در کیفیت آموزش می باشد. صاحب نظران عوامل متعددی را در جلب رضایتمندی از یادگیری الکترونیکی موثر می دانند از جمله کیفیت محتوای الکترونیکی. نقش محتوا در برنامه درسی یادگیری الکترونیکی خیلی برجسته تر و تاثیرگذارتر از نقش محتوا در برنامه درسی آموزش های مرسوم است. زیرا در یادگیری الکترونیکی، محتوا دربردارنده ی نقش سایر عناصر برنامه درسی نیز می باشد، از جمله؛ نقش یاددهنده، فعالیت های یاددهی- یادگیری، زمان، مکان، ارزشیابی و بازخوردها. لذا در تدوین محتوای الکترونیکی که یک محتوای فرایندی است باید توجه و دقت ویژه به مبانی علوم تعلیم و تربیت داشت. با توجه به مطالب ذکرشده، این مسئله مطرح می شود که آیا می توان با توجه به عوامل موثر بر رضایتمندی یادگیرنده الکترونیکی، محتوای الکترونیکی تدوین کرد؟ این عامل ها کدام اند؟ و چگونه می توان الگویی مناسب برای تدوین محتوای الکترونیکی، طراحی کرد که باعث رضایتمندی یادگیرنده الکترونیکی شود؟. هدف پژوهش حاضر، طراحی الگوی تدوین محتوای الکترونیکی بر اساس عوامل موثر بر رضایتمندی از یادگیری الکترونیکی بود.  اهداف جزیی پژوهش شامل موارد زیر بودند: 1) شناسایی عوامل موثر بر رضایتمندی یادگیرنده الکترونیکی از یادگیری الکترونیکی با توجه به پیشنه پژوهش 2) تعیین ویژگی های محتوای الکترونیکی بر اساس رضایتمندی یادگیرنده از دیدگاه متخصصان 3) تعیین میزان نقش ویژگی های محتوای الکترونیکی بر رضایتمندی یادگیرنده الکترونیکی.

این پژوهش با روش ترکیبی از نوع اکتشافی در سه مرحله انجام گرفت. در مرحله اول جهت شناسایی عوامل موثر بر رضایتمندی از روش فراتحلیل و در دو مرحله بعد جهت بررسی نظر متخصصان از روش توصیفی- پیمایشی استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش شامل دو گروه بود: الف) پژوهش های انتشار یافته در ارتباط با عوامل موثر بر رضایتمندی از یادگیری الکترونیکی که در مجلات معتبر داخلی و خارجی منتشر شده اند. ب) متخصصان حوز ه یادگیری الکترونیکی در سطح کشور. نمونه های آماری این پژوهش را سه گروه تشکیل دادند: الف) در بخش فراتحلیل، پژوهش هایی که ارتباط بیشتری با موضوع تحقیق داشتند به صورت هدفمند انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند (29 پژوهش خارجی و 19 پژوهش داخلی، درمجموع 48 پژوهش). ب) در بخش کیفی (مصاحبه)، با روش نمونه گیری هدفمند، 30 متخصص حوزه ی یادگیری الکترونیکی و در بخش کمی (پرسشنامه)، تعداد 117 متخصص، در سطح کشور شناسایی شدند. در بخش کمی (پرسشنامه)، تعداد 117 متخصص، شناسایی شدند. در این پژوهش از سه ابزار زیر برای جمع آوری داده ها استفاده شد: 1- چک لیست (در بخش فراتحلیل)، 2- مصاحبه بدون ساخت (دربخش کیفی)، پرسش نامه محقق ساخته (در بخش کمی). جهت انجام تجزیه و تحلیل داده ها نخست در مرحله اول در بخش فراتحلیل، 48 پژوهش مورد مطالعه قرار گرفتند و 209 عامل مرتبط با رضایتمندی شناسایی شد که تعدادی از آن ها تکراری یعنی دقیقا از یک واژه استفاده شده بود و تعدادی نیز از واژه های متفاوت اما مترادف و با یک معنا و منظور بودند. پژوهشگر در بخش تحلیل، عوامل یکسان و مترادف را در یک طبقه قرار داد که در نهایت 41 طبقه ایجاد شد و میزان فراوانی و درصد فراوانی آن ها محاسبه شد. سپس در مرحله دوم پس از انجام مصاحبه ها و مکتوب شدن آن ها، پژوهشگر با درج کد برای هریک از مصاحبه ها به بررسی و تحلیل آن ها، پرداخت. به این صورت که محتوای مکتوب مصاحبه ها خوانده می شد و هر واحد معناداری که نشانگر یک ویژگی محتوای الکترونیکی (واحد تحلیل) بود در ستون زیر مقوله نوشته می شد. پس از مطالعه تمام محتوای مصاحبه ها و شناسایی واحدهای تحلیل، نوبت به مطالعه مجدد و دسته بندی آن ها رسید که ستون مقوله ها حاصل شد و پس از مطالعه و دسته بندی مقوله ها، مولفه های اصلی مشخص شدند. در مرحله سوم تجزیه و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه در سطوح آمار توصیفی و استنباطی انجام شد.

نتایج پژوهش در بخش فراتحلیل حاکی از آن بود که عواملی چون محتوا، تعامل، فناوری، یاددهنده، کیفیت خدمات، طراحی، سهولت استفاده ادراک شده، شخصی سازی، سودمندی ادراک شده، یادگیرنده، ارزش ادراک شده و خودکارآمدی از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر رضایتمندی یادگیرنده الکترونیکی بودند. در بخش مصاحبه، اصول طراحی محتوا، یادگیرنده، پیامدهای ضمنی، توجه به رویکردهای مرتبط با یادگیری و نقش یاددهنده به ترتیب بیشترین نقش را بر رضایتمندی یادگیرنده الکترونیکی داشتند.

تمام این مولفه ها قادر به سنجش سازه ویژگی های محتوای الکترونیکی بودند؛ به طوری که مولفه توجه به رویکردهای مرتبط با یادگیری و توجه به نقش یاددهنده با ضریب مسیر (99/0)، توجه به پیامدهای ضمنی با ضریب مسیر (89/0)، رعایت اصول طراحی محتوا با ضریب مسیر (85/0) و توجه به ویژگی های یادگیرنده با ضریب مسیر (82/0) توسط متخصصان مورد تایید قرار گرفتند و تبیین کننده مدل بودند. الگویی که براساس یافته های این پژوهش طراحی شد بیانگر این امر است که باید «توجه به رویکردهای مرتبط با یادگیری در قاعده چند ضلعی قرارگیرد یعنی این مولفه، مبنا و اساس تدوین محتوا است. دو مولفه ی «یادگیرنده» و «نقش یاددهنده» در دو طرف الگو قرار گیرند که مشخصه ی دو رکن اصلی فرایند محتوای الکترونیکی است که چنانچه به ویژگی ها و نقش آن ها توجه شود در سمت «یادگیرنده» منجر به «پیامدهای ضمنی» و در سمت «یاددهنده» منجر به «رعایت اصول طراحی محتوا» می شود. در مجموع، توجه به این پنج مولفه منجر به تدوین محتوای الکترونیکی اثربخش خواهد شد.