سامانه های سطوح آبگیر کوچک مقیاس و نهال های مثمر: راهبردها و چالش های پژوهشی

استفاده از سطوح آبگیر مدیریت شده برای کاشت نهال های مثمر علاوه بر کمک در استفاده ی بهینه از رواناب و حفاظت آب و خاک، به تولید محصولات کشاورزی و باغی نیز کمک خواهد کرد. بر همین اساس این موضوع و پژوهش در مورد نوع سامانه ها و بررسی چگونگی اثر آن ها در استقرار و رشد نهال های مثمر در استان های کشور به ویژه در استان هایی مانند زنجان، آذربایجان شرقی، کرمانشاه و مرکزی مد نظر قرار گرفته است. از این رو در این مقاله به بررسی مقالات داخلی منتشر شده ی مرتبط طی شش سال اخیر پرداخته شد تا ضمن کنکاش در مورد نتایج منتشره رهیافت های این بررسی نیز به صورت تحلیلی ارایه شود. در مورد ارجحیت سامانه های سطوح آبگیر باران در تولید رواناب و اثر بر عوامل فتوسنتزی در ارتقای وضعیت رویشی نهال های مثمر، مبتنی بر نتایج منتشر شده می توان اظهار نظر قطعی ارایه کرد اما در مورد ارجحیت تیمارهای مورد بررسی به دلیل جامع نبودن پژوهش های صورت گرفته امکان ارایه ی دستورالعمل و اظهار نظر قاطعی وجود ندارد. از طرفی اکثر مطالعات داخلی عمدتا به تاثیر مطلوب سامانه ها بر خصوصیات رویشی نهال های مثمر از جمله قطر و ارتفاع تاکید داشته اند اما در مورد اثر سامانه ها بر عوامل فتوسنتزی با توجه به اندک مستندات علمی گزارش شده که نتایج مطابق بر هم نیز ندارند، نمی توان به یک نتیجه گیری جامع اشاره کرد. همچنین علی رغم این که اکثر مقالات و نتایج منتشر شده در این زمینه از سوی پژوهشگران مراکز استانی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی بوده است اما به دلیل مواردی چون محدود بودن نتایج به داده های یک تا سه ساله، عدم استفاده از دستورالعملی مشابه در ایجاد تیمارهای مختلف سامانه ها و بررسی اثر آن ها، عدم توجه به طراحی سامانه ها مبتنی بر نوع نهال، فواصل و رژیم بارندگی هر منطقه، توجه نکردن به حجم بهینه ی آب مورد نیاز در هر سامانه و عدم اهتمام پژوهش ها در راستای تولید دستورالعمل های مدیریتی و اجرایی در مقیاس ملی، منطقه ای- اقلیمی و حتی استانی، امکان ایجاد توصیه های مدیریتی و اجرایی ناشی از پژوهش های مذکور را با چالش مواجه کرده است. بر همین اساس امید است در مسیر قابل اتکا و امیدوار کننده ای که از سوی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و مشخصا پژوهشکده ی حفاظت خاک و آبخیزداری آغاز شده است این موارد در آینده مد نظر مدیران و دست اندرکاران پژوهشی و اجرایی این سازمان و مراکز استانی مربوطه قرار گیرد.