چالش‎های حقوقی‎وفقهی شناسایی‎وپذیرش جوینت‎ونچر قراردادی و قراردادعملیاتی‎مشترک نفتی در ایران

امروزه، مشارکت در اجرای عملیات‎بالادستی نفت‎وگاز، امری گریزناپذیرست. این مشارکت، می‎تواند در قالب جوینت‎ونچر شرکتی یا قراردادی صورت‎گیرد؛ که در نوع اخیر، شخصیت‎حقوقی مجزایی ایجادنمی‎شود. شناسایی‎وپذیرش جوینت‎ونچر شرکتی در ایران چندان بحث‎انگیز نیست؛ زیرا در قالب شرکت‎های‎قانونی مشخص (موضوع ماده‎ی‎‎20 قانون‎تجارت) توجیه‎می‎شود. وانگهی، رویکرد غالب در عملیات‎بالادستی نفت‎وگاز، عدم‎ایجاد شرکت و اتخاذ جوینت‎ونچر قراردادی‎است؛ که روابط عرضی شرکای آن، از طریق «قراردادعملیاتی‎مشترک» تنظیم‎می‎شود. پذیرش جوینت‎ونچر قراردادی و قراردادعملیاتی‎مشترک در حقوق‎ایران، به‎لحاظ عدم‎تصریح‎قانونی و اختلاف آرای‎فقهی (به‎عنوان مبنای قوانین) با چالش‎هایی جدی روبه‎روست. در مقاله‎ی حاضر، تلاش‎شده‎است، این مشارکت‎های رایج نفتی، در پرتوی نهادهای‎حقوقی شناخته‎شده و بالحاظ ضرورت‎های‎اجتماعی تحلیل‎شوند. بدین‎منظور، با مطالعه‎ی شرکت‎‏های عملی و مدنی، امکان تطبیق قراردادهای‎عملیاتی‎مشترک و جوینت‎ونچرهای قراردادی با هریک بررسی و مساله‎ی اعتبار و مشروعیت این قراردادها، تحلیل‎شده‎است. هم‎چنین، نشان‎داده‎شده که به‎رغم مشابهت‎هایی که میان مشارکت‎های یادشده و شرکت‎عملی وجوددارد، تطبیق مذکور چندان دقیق‎نیست؛ اما می‎توان این مشارکت‎ها را در مفهوم گسترده‎ی شرکت‎مدنی تحلیل‎کرد و معتبرشناخت؛ با آن‎که قول مشهور فقهی، اقسام شرکت‎های مدنی (جز شرکت‎اموال) را مطلقا باطل‎می‎داند.