واکاوی مفهوم، مبانی و محدودیت های حق در قرآن کریم

مفهوم حق از چالش‌برانگیزترین مفاهیم مورد بحث در حوزه اخلاق، حقوق و سیاست در اندیشه مدرن است. اهمیت این مفهوم تاآنجاست که مباحثات نظری‌ای که حول محور ارزش‌های بنیادینی چون آزادی، برابری و عدالت صورت می‌گیرد، همواره به زبان حق توسل می‌جوید. بااین‌حال به‌کارگیری مفهوم حق، به‌سبب مناقشه‌آمیز بودنش، ناگزیر متضمن رویارویی با افکار و آرای متفاوت و گاهی متعارض بوده، مجال گسترده‌ای را برای تضاربات فکری و تعارضات نظری فراهم‌ساخته است. مفهوم مزبور تا اندازه‌ای چالش‌برانگیز است که به‌محض آغاز هرگونه بحث درباره آن، مباحثه‌ای چندوجهی درباره مفهوم، معنا، محتوا، مبانی توجیهی، صاحبان و قلمرو اعمال آن آغاز می‌گردد. براین‌اساس در مقاله حاضر کوشیده‌ایم با اتخاذ رویکردی توصیفی، تحلیلی و تجویزی ضمن مطمح‌نظر قراردادن آیات متعدد کلام وحی، به تبیین معنای حق بپردازیم و برهمین‌مبنا ضرورت تفکیک میان دو مفهوم حق‌بودن و حق‌داشتن را بیان کنیم. افزون‌براین تلاش کرده‌ایم از دو اصل خودآیینی و کرامت انسانی به‌عنوان مبانی موجه‌ساز ادعاهای حقوق بشری سخن بگوییم و مبانی مزبور را در آیات کتاب مقدس بجوییم. درپایان نیز به بررسی تفصیلی قلمرو اعمال حق و رویکردهای نظری درباره نسبت میان حق، مصلحت عمومی و اخلاق عمومی پرداخته‌ایم و به واکاوی آیات متعدد قرآن کریم درمورد موضوع بحث اهتمام ورزیده‌ایم تا روشن سازیم «بنیادین‌بودن» حق ملازمه‌ای با «مطلق‌بودن» آن ندارد.