مطالعه، گونه شناسی و طبقه بندی سنگ مزارهای دوران ایلخانی تا قاجاریه در ایران

مساله ی مرگ و جهان پس ازآن یکی از تفکرات اساسی آدمی از آغاز خلقت تا به امروز بوده است. این بینش در تمامی جوامع، دارای مجموعه ای از نمودها و جلوه های گوناگون است. یکی از اجزای جدایی ناپذیر این تفکر در بین تمامی جوامع از روزگاران کهن تا به امروز که همچون ابزاری اساسی برای نمودهای عینی و معنوی آن به کاررفته، مزار و سنگ مزارهاست. در زمینه ی ساخت مزار و نشانه های مرتبط با آن در جوامع گوناگون دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. این پدیده در جهان بینی ایرانی - اسلامی جایگاه ویژه ای داشته و در فرم های مختلف و نقش مایه های تزیینی متنوعی ایجاد شده اند. این پژوهش ضمن مطالعه ی آرایه های به کاررفته در سنگ مزارهای 23 گورستان در مناطق مختلف کشور، به طبقه بندی سنگ مزارها از نظر شکل ظاهری، نحوه ی قرارگیری و تحلیل مفاهیم به کاررفته در نقش مایه های سنگ مزارها پرداخته و به دنبال پاسخ به پرسش های زیر است: 1. سنگ مزارهای دوران ایلخانی تا قاجاریه از نظر شکل ظاهری و نحوه ی ایستایی در چند دسته قابل طبقه بندی هستند؟ 2. مفاهیم به کاررفته در نقش مایه ها نشانگر چیست؟ این پژوهش، به روش توصیفی - تحلیلی به همراه مطالعات اسنادی و میدانی است. نتایج پژوهش نشان می دهد که سنگ مزارها از منظر شکل و نحوه ی قرارگیری در سه نوع عمودی، افقی و ترکیبی با گونه های مختلف قابل دسته بندی هستند؛ همچنین از لحاظ آرایه های تزیینی دارای انواع مختلفی با مفاهیم متنوعی است ازجمله: الف) انسانی، ب) گیاهی، ج) حیوانی، د) انتزاعی - هندسی، ه) اشیاء و ابزارآلات. به باور نگارندگان گستردگی حوزه ی پراکنش و وجود وحدت در نقش مایه ها، خطوط و مضامین کتیبه های سنگ مزارهای موردمطالعه بیانگر آن است که این سنگ مزارها صرفا به مذهب، دوره و جغرافیایی خاص محدود نبوده اند، بلکه ماهیت ایرانی - اسلامی آنها را نشان می دهند.