گونه شناسی و تبیین مضامین هنر گچ بری در مسجدجامع قدیم سیراف

تداوم رونق تجاری و اجتماعی به وجودآمده از اواسط دوره ی ساسانی در بندر باستانی سیراف و توسعه ی هرچه بیشتر آن در سده های نخست دوران اسلامی، این شهر را به پایگاهی مناسب برای انتقال مفاهیم و الگوهای هنری رایج در ایران پیش از اسلام به فضای هنری ایران اسلامی تبدیل کرد. چهارچوب های فکری و اجتماعی برخاسته از آموزه های اسلامی در کنار رونق اقتصادی و ثروت تجار سیرافی، معماران و هنرمندان این شهر را بر آن داشت تا با بهره گیری و پالایش الگوهای هنری پیشین، دست به احداث بنا هایی نظیر مسجدجامع قدیم سیراف بزنند. این بنا، اگرچه به عنوان یکی از قدیمی ترین مساجد ایران و در ردیف مساجدی نظیر مسجد شوش، دامغان، جامع نایین و جامع اصفهان قرار می گیرد، اما به علت پراکندگی و محدودیت مطالعات صورت گرفته در ساختار معماری و هنرهای وابسته به آن مانند گچ بری، به شایستگی معرفی نشده و مهجور مانده است. در این پژوهش سعی بر آن است تا با بررسی مضامین بصری گچ بری های به دست آمده از کاوش های این مسجد و مقایسه ی تطبیقی با گچ بری های پیش و پس از آن، از اواخر دوره ی ساسانی تا سده ی پنجم هجری، ضمن گونه شناسی نقوش و مضامین به کاررفته در این گچ بری ها، به تبیین نقش و جایگاه این بنا در فرآیند گذار ساختار های هنر ایران پیش اسلام به دوران اسلامی پرداخته شود. برآیند مطالعات حاضر موید آن است که در مجموعه گچ بری های به دست آمده از بنای مسجدجامع سیراف، هنرمند گچ کار با بهره گیری از الگوها و ترکیبات هندسی و گیاهی معمول در گچ بری های دوره ی ساسانی، دست به خلق ترکیباتی نو زده که ضمن هماهنگی با چهارچوب های فکری و آموزه های اسلامی، رنگ و بوی گچ بری ساسانی را بیش از سایر بناهای هم دوره ی خود منعکس می کند.