بروز وسواس فکری- عملی در بین دانش آموزان دبستانی شهرستان لنجان در برخورد با آموزش الکترونیک ناشی از همه گیری کووید 19

در دسامبر 2019، نوع ناشناخته ای از ذات الریه ویروسی در بین گروهی از بیماران با سابقه ی مشترک مراجعه به بازار غذاهای دریایی هانان (Huanan) در ووهان چین شناسایی شد. در ابتدا تعداد موارد ابتلا پایین بود، اما در تاریخ 31 دسامبر، شیوع غیرمعمول آن به سازمان بهداشت جهانی (WHO) گزارش گردید. در 11 فوریه 2020، کمیته بین المللی طبقه بندی ویروس ها (ICTV)، عنوان سندروم حاد تنفسی شدید کروناویروس- 2 (SARS-CoV-2) را به آن اطلاق نمود و در همان روز، WHO، رسما بیماری ایجاد شده توسط SARS-CoV-2 را 2019 Corona Virus Disease (COVID-19) نام نهاد (1). ویژگی های بیماری زایی این ویروس و قرنطینه کردن خانگی به دنبال انتشار افسار گسیخته آن می تواند بر سلامت روان افراد به شدت تاثیر گذار باشد و آنها را در معرض بروز اختلالات روانشناختی نظیر؛ اضطراب، ترس، افسردگی و همچنین افکار منفی قرار دهد. از اینرو در چنین وضعیت پر مخاطره ای، شناسایی افراد مستعد اختلالات روانشناختی ضروری بوده تا با راهکارها و تکنیک های مناسب روانشناختی بتوان سلامت روانی جامعه را تضمین کرد. در این بین، کودکان دبستانی در نتیجه جدا شدن از همکلاسی ها، اضطراب از تصمیم گیری مستقل، کاهش تمرکز و کیفیت عملکرد حین انجام امور درسی مجازی، می توانند تاثیر پذیرترین گروه باشند (2). یکی از اختلال هایی که با توجه به توصیف والدین از حالات کودک دبستانی خود در شهرستان لنجان، افزایش بروز آن دیده می شود، وسواس فکری- عملی است. وسواس فکری- عملی یک اختلال اضطرابی بوده که با تفکرات وسواسی عود کننده و رفتارهای تکراری تظاهر می نماید و فرد را جهت کاهش اضطراب وادار به پاسخ به یک اجبار درونی می کند. چند الگوی عمده این اختلال همچون؛ افکار مزاحم (نشخوار فکری)، تردید مرضی (وسواس شک و تردید)، چک کردن (وسواس وارسی) و وسواس نظم/ تقارن (3)، برای جمعیتی از کودکان دختر و پسر دبستانی شهرستان لنجان در برخورد با آموزش مجازی از سوی والدین آنها در مرکز جامع مشاوره و روانشناسی شهرستان، نزد مشاوران تربیتی ذکر شده است. والدین این جمعیت دانش‌آموزی اظهار داشته اند؛ تکالیف مدرسه فرزندشان ناتمام می ماند چراکه بخاطر نگرانی از عدم انجام صحیح یک کار آن را بارها و بارها تکرار می کند (وسواس شک و تردید- وسواس وارسی)، بعد از ارسال تکالیف، فرزندشان مطمین نیست که آن را به درستی انجام داده است (وسواس شک و تردید)، فرزندشان احساس می کند مجبور است بارها و بارها تکالیف ارسالی خود را چک کند (وسواس وارسی)، فرزندشان حتی زمانی که به سوالات معلم پاسخ صحیح داده است، مطمین نیست که بطور صحیح آن را انجام داده باشد (وسواس شک و تردید)، فرزندشان کاردستی های ارایه کرده را دور نمی اندازد چون می ترسد در آینده به آن نیاز پیدا کند (افکار مزاحم)، فرزندشان نگرانی زیادی در مورد تمیزی تکالیفش دارد (وسواس نظم)، فرزندشان حین حضور در کلاس مجازی و پاسخ دهی، چیزهایی را پیرامون خود جمع آوری می کند که واقعا نیازی به آن ها ندارد (افکار مزاحم)، فرزندشان مرتب در مورد جنبه های بد آموزش مجازی فکر می کند و نمی تواند آنها را متوقف سازد (نشخوار فکری)، فرزندشان به هنگام پرداختن به امور درسی خود، اگر نظم و ترتیب وسایلش بهم بخورد، فورا پرخاش می کند (وسواس نظم/ تقارن). نتایج بررسی مشابهی که در مورد اثرات روانشناختی COVID-19 بر کودکان در ایتالیا و اسپانیا انجام شده است، بیانگر تغییر وضعیت عاطفی و رفتاری کودکان در مواجه با شرایط متفاوت همه گیری در این دو کشور می باشد. در این مطالعه والدین حالات بی حوصلگی، تحریک پذیری، بی قراری، عصبی بودن و افزایش نگرانی را برای فرزندان خود گزارش نموده اند (4). در دوران همه گیری سندروم حاد تنفسی (SARS) نیز نتایج یک مطالعه مقطعی نشان داد که بروز اختلالات روانی در طی همه گیری، با سن کمتر در ارتباط است (5). در مواجه با همه گیری ابولا هم کودکان، اختلالات روانشناختی بیشتری را تجربه کردند (6). این وسواس های فکری و عملی وقت گیر هستند و روند طبیعی پیشرفت دانش آموز را مختل می سازند. همچنین وسواس ها و اجبارها می تواند با رشد شناختی و اجتماعی کودکان تداخل کند و اختلالات عملکرد را برای آنها بوجود آورد. لذا با توجه به اینکه کودکان صاحبان آینده جامعه هستند، سلامتی و بیماری آنان در سلامتی و بیماری جامعه فردا اثراتی قابل توجه خواهد داشت (7). بنابراین لازم است در این دوران قرنطینه که به دلایل ذکر شده تحریک پذیری این قشر مهم افزایش می یابد، سلامت روانی آنها بیشتر مورد توجه قرار گیرد. والدین می توانند به عنوان نخستین حافظان سلامت روان کودک، با فراهم کردن یک برنامه منظم از ایجاد تشویش در کودکان خود در رویارویی با شرایط متفاوت آموزش، جلوگیری نموده و در آنها احساس آرامش خاطر بوجود آورند. ضمن اینکه با توجه به متکی بودن کودکان به والدین برای حفظ آرامش، لازم است آنها تا حدی که می توانند نگرانی های خود را مدیریت کنند و آنها را در حضور فرزندشان بروز ندهند. از سوی دیگر والدین ضمن گوش دادن به نگرانی های کودکان، برای ایجاد راه حل از خود کودک سرنخ بگیرند. بعلاوه اهمیت دادن والدین به بازی با کودک خود، آن هم بازی های دسته جمعی نظیر پانتومیم می تواند استرس و عوارض ناشی از آن را از کودکان دور سازد.همچنین پیشنهاد می گردد که این بررسی در سطح وسیع تر و در شهرهای مختلف کشور انجام شود تا در صورت طولانی تر شدن قرنطینه و آموزش مجازی دانش آموزان، تصمیم هایی در این زمینه از سوی متخصصان و برنامه ریزان بهداشت کشور اتخاذ گردد.