ارزیابی تغییرات در اسانس اکوتیپ های گیاه دارویی زنیان (Trachyspermum copticum L.) تحت تنش خشکی

زنیان (Trachyspermum copticum L.) یکی از گیاهان با ارزش دارویی خانواده چتریان در مناطق نیمه خشک ایران است و از نظر تولید اسانس حاوی متابولیت های ثانویه به ویژه تیمول دارای اهمیت است. به‎منظور تعیین نمایه متابولیتی زنیان تحت تنش خشکی، آزمایشی به صورت کرت های خردشده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار طی دو سال زراعی (1396-1395) در ایستگاه مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی کرمان انجام شد. عامل اصلی در دو سطح شامل آبیاری معمولی و تنش خشکی و عامل فرعی شامل 36 اکوتیپ زنیان متعلق به 9 استان مختلف کشور بود. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب، تنش خشکی بر اجزاء اسانس تاثیر معنی دار داشت. نتایج به دست آمده از گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی نشان داد که تیمول، پاراسیمن و گاما ترپینن از بین 13 ترکیب شناسایی شده، اصلی ترین ترکیبات اکوتیپ های مختلف در دو تیمار آبیاری بودند. بر اساس نمودار فاصله بای پلات، دو گروه اصلی شامل: اکوتیپ ها با تیمول بالا و اکوتیپ ها با پاراسیمن بالا شناسایی شد. در این مطالعه افزایش فاصله زمان آبیاری طی مرحله گل دهی به عنوان یک استراتژی برای بهبود ترکیبات دارویی برخی اکوتیپ های زنیان موثر بود. به طور کلی، اکوتیپ با منشا زابل با توجه به داشتن محتوای بالای تیمول به ویژه در شرایط تنش خشکی به عنوان اکوتیپ مناسب برای کشت دیم و کشت در مناطقی که خشکی در پایان فصل رشد اتفاق می افتد پیشنهاد می شود. به علاوه اکوتیپ های زابل و محمدیه به عنوان اکوتیپ های کرانه ای پاسخ به تنش خشکی در مرحله زایشی شناسایی شدند و توصیه می شود در برنامه های به‎نژادی مرتبط با سطح تیمول در گیاه دارویی زنیان در نظر گرفته شوند.