تشکیک در منشا شباهت آثار هنرهای اسلامی (بر اساس آراء ملاصدرا)

«آثار هنری» در طیف گسترده خود، دارای تنوع و تفاوت بسیار هستند. اما در میان این همه تنوع، شباهت هایی نیز می توان یافت که موجب پیوند و وحدت این آثار متکثر می شود. شباهت آثار تا حدی فراگیر است که مستشرقین محدوده بزرگی از آثار در تاریخ و جغرافیا را با نام «هنر اسلامی» تشخص داده اند و آن ها را واجد ویژگی مشترک دانسته اند. سوال اینجاست که شباهت و اشتراک آثار هنرهای اسلامی در چیست؟ این پژوهش از منظر جدیدی مبتنی بر مبانی نظری مولد این آثار، به موضوع پرداخته است که می تواند در شناخت آثار هنری ابعاد دیگری را مطرح نماید. لذا با نگاهی عمیق تر به نظام عالم، و بر اساس نظریه وحدت تشکیکی وجود که تبیین وحدت در کثرت و کثرت در وحدت است، این فرضیه مطرح می شود که امری واحد میان آثار هنری مشترک است. سپس سوال دوم پژوهش این گونه مطرح می شود که نظریه تشکیک صدرا چگونه وحدت آثار هنری در عین تکثر آن ها را توجیه می کند؟ نظریه تشکیک بیان می دارد وجود، حقیقت مشکک ذومراتبی است که عامل وحدت عالم متکثر است. هر پدیده در عالم بنا به ظرفیتی که دارد بهره ای از وجود برده است. با تعمیم نظریه تشکیک از عالم به مجموعه آثار هنری، اثبات می شود آنچه منشا و عامل شباهت و پیوند مجموعه متکثر آثار هنری است یک امر واحد بیش تر نیست؛ امری از سنخ وجود، نور و زیبایی. در حقیقت بن مایه و آنچه میان آثار هنری و بالاخص آثار هنرهای اسلامی مشترک است محتوای معنایی آن است که انعکاس و بیان حقایق اعلی است. اما آثار هنری در بیان حقیقت نسبت به هم قدرت و قابلیت کم تر و بیش تر دارند که ناشی از درجات متفاوت ظرفیت وجودی هر اثر هنری است. در نهایت می توان گفت منشا شباهت آثار هنری تجلی امری واحد در مراتب متعدد است.