واکاوی معماری پیش ازتاریخ در شمال شرق فلات ایران با تمرکز بر تحولات معماری بخش های مسکونی-آئینی تپه حصار دامغان

تپه حصار دامغان، یک محوطه مهم دارای آثار معماری در بخش های مسکونی-آیینی از دوران مس وسنگ و مفرغ (4500-1500 پ.م.) است که با نقشه های دقیق به دست «اشمیت» و «دایسون» کاوش شده است. هدف این پژوهش، واکاوی معماری این تپه در لایه های مختلف است و پرسش های اصلی پیرامون شناسایی ویژگی های مشابه و متمایز بقایای معماری در ارتباط با سایر یافته ها و اشیاء متاثر از تغییرات مختلف فرهنگی طرح می شود. بدین ترتیب فرض می شود که ویژگی های معماری هم چون اشیاء و سفال بیانگر تحولات فرهنگی و صنعتگری تپه حصار است. روش تحقیق، تک نگاری است و با واکاوی متون و نقشه های مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای آغاز می شود و با برداشت و تحلیل آثار برجای مانده در روی زمین، به ویژه لایه IIIB تکمیل می شود. براساس کاوش ها در نیمه دوم هزاره چهارم پیش ازمیلاد، حصار، یک محوطه مهم برای پردازش سنگ و تولید آلیاژهای مس بوده است. سفال حصار نیز متاثر از غرب ایران چرخساز با نقوش حیوانی در دوره IA و متاثر از شمال شرق ایران خاکستری ساده در دوره II بوده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که معماری حصار نیز همراه با این تغییرات متحول شده است. در مصالح از خشت قالب زده به جای گل و چینه استفاده شده است (دوره II و III). در جزییات دیوار پشت بنددار یکی از مهم ترین شاخصه های ساختاری دوره II بوده است که در دوره III شکل برج گرفته است. در این دوره برای ساختمانی آیینی یا تشریفاتی طاقچه های تزیینی پدیدار شده است. در بخش های بنا فعالیت هر اتاق به خصوص ساختمان سوخته IIIB از هم تفکیک شده است. در سازماندهی فضایی هر خانه در حصار II و III اتاق بزرگی (حدود 4 در 5 متر) با اجاق مربع شکل در میانه آن وجود دارد که دارای هندسه راست گوشه است و پشت بند دارد و به فعالیتی مرتبط با آتش و شاید فلزکاری در قلب خانه اختصاص داده شده است. نکته قابل توجه ثابت ماندن جهت گیری کلی بافت لایه های مختلف به شکل شمال غربی-جنوب شرقی است که به نظر متاثر از جهت بادهای غالب منطقه است.